A. N. Aripov, G’. R. Abdullayev, O. N. Imomov

Xalq xo’jaligigi tarmoqlarining barqaror ishlashini oshirish omillari 
Tinchlik davrida ishlab chikaruvchi va ishlab chikarmavdigan inshootlarning 
barqarorligini oshirish quyidagi omillardan iborat: 
• Yadro qurollarining birlamchi va ikkilamchi ta’sirlaridan, hamdatabiiy ofat, 
ishlab  chiqarish  avariyalari  va  fojialaridan  ishchixizmatchilar,  muhandistexnik 
xodimlarni muhofazaqilish; 
• Moddiy texnikaning ishonchli ta’minotini boshkarish; 
• Inshootlarni yoruglikdan berkitish; 
• favqulodda vaziyatda shikastlangan ishlab chiqarishni tikdash va uni alohida 
ish rejimiga o’tkazish. 
SHo’larning  ichida  ishchi  va  xizmatchilarni  muhofaza  qilishning  eng 
ishonchli omili, bu Xalqxo’jaligigi tarmoqlaridagi inshooglar chidamliligini oshirish 
hjyublanadi.  SHu  maksadtsa  hdmoya  inshootlari  tayyorlanadi.  Bunda  ishlab 

---

 
 
70 
chiqarishlarda  ku’  vaqt  buladigan  fuqarolar  —  boshpanalarda,  xavfsiz  hududtsa 
buladiganlar esa RSBda himoyalanadilar. 
Uzluksiz  ishlaydigan  ishlab  chiqarish  joylarida  shaxsiy  himoyalovchi  — 
boshpanalar  qurilib,  bunda  Texnologik  jarayonlar  shu  inshootlardan  turib 
boshkariladi.  Bulardan  tashkari  muhofazaga  tayyorlanishning  eng  muhim 
elementlaridan biri, bu ishchi va xizmatchilarni muhofazalanish qoida va usullarini 
kullashi,  har  qanday  favqulodda  vaziyatlarda  tuzilmalar  tarkibida  kutkaruv  hamda 
tiklash  ishlarida  harakat  qilish  hisoblanadi.  Muhandistexnik  kom’lekslarni 
muhofaza  qilish  deganda  ishlab  chiqarishning  moddiy  asoslarini  saklash,  uning 
inshootlarini, Texnologik jihozlarini, asbobuskunalarini hamda kommunalenergetik 
tarmoqyaarini saklash tushuniladi. 
Obe’ktdagi  inshootlar,  qurilmalar  birbiridan  uzokrok  masofada,  ya’ni  eng 
baland  inshootning  buyiga  nisbatan  ikki  baravar  masofada  qurilishi  kerak.  Bu  esa 
yonginga  qarshi  masofa  hisoblanadi.  Mana  shunday  qurilmalarning  eng  asosiy 
ishlab chiqarish inshootlari pastrok balandlikda qurilib, ular metalli yoki temirbeton 
karkaslardan tayyorlanishi lozim. 
G’ishtli  inshootlarda  bulmalar  tahmirlangan  beton  ‘litalari  orqali  berkitilishi 
lozim.  Yengil  yonuvchan  moddalarni  (benzin,  kerosin,  mazut)  saklovchi  zahira 
xonalari, ishlab chiqarish kor’uslaridan uzokrokda, yerga yakinrok kilib (chuqurrok 
joylarda) qurilishi kerak. 
Biror  obe’ktning  chidamliligi,  u  yerdagi  inshootlar  va  qurilmalarning 
chidamlilikdarajasiga  boglik.  Odatda,  inshootlarning  chidamliligi:  karkas,  rom, 
tirgovich, havon va boshka yullar orqali oshiriladi. 
Baland  bulmagan  qurilmalarning  mustahkamligini  oshirishDa,  usha 
imoratning atrofini tu’rok bilan tuldirish muhim hisoblanadi (12rasm). 
Juda 
baland 
inshootlarning 
(kuvurlar, 
minoralar 
va 
boshkalarni) 
mustahkamligini oshirishda, ularni har tarafdan tortib kuyish usuli qo’llaniladi  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
71 
 
Engil  yonuvchan,  zaharli  moddalar  saklanadigan  omborlarni  (vdishya) 
saklashda,  shu  idish  ichidagi  suyuklik  sigadigan  darajada  ^OISH  atrofida 
tu’rokbilan tusikhosil qilinadi (14rasm). % Texnologik jihozlar, asbob uskunalar va 
boshkalarning  barqarorligini,  mustahkamligini  oshirishda,  shu  asbob  uskunalar 
muofiqlashtirilgan qurilmalar, moslamalar kurish orqali muhofaza qilinadi. Bunday 
moslamalar  sifatida  nikoblar,  kameralar,  zontlar  va  boshkalar  qo’llanilib  ularning 
ichiga urnatilganda jihozlar inshoot bulaklaridan saklanadi. 
Texnologik  jihozlarni  mustahkamligini  oshirish  uchun  ularli  avvalo  bu 
moslamalardan tashkari biror mustahkam asosga (funDamentga) mahkamlab kuyish 
zarur  hamda  ularni  iloji  boricha  itsshootlarning  pastki  kavatiga  yoki  yerto’lalarga 
joylashtirish qulay hisoblanadi. 
Tarmoqlarni  (obe’ktlarni)  elektr  ta’minoti  bilan  ta’minlash  ham  muhim 
ahamiyat kasb etadi. Bunda elektr ta’minoti ikki yunalishda tashkillashtiriladiki, har
 
qanday  vaziyatda  ham  obe’ktning  barqaror  ishlashini  ta’minlash  imkoniyati 
yaratiladi.  Albatta,  elektr  ta’minoti  jihozlari,  asboblari  yadroviy  qurollarning 
elektromagnit  im’ulslaridan  himoyalangan  bulishi  lozim. 
;
  Obe’ktlarni  gaz,  suv 
bilan  ta’minlash  ham  alohida  e’tiborda  bulishi  lozim.  Birorta  avariya  holati  yuz 
beradigan bo’lsa, tuhtatish imkoniyatlari hisobga olingan bulishi zarur. 
Suv ta’minotida ikkita manba orqali: asosiy va kushimcha ta’minlagachlardan 
foydalaniladi. Bulardan birida osti suvlari ishlatiladi. Huddi shunga uhshash bug va 
issiklik  ta’minoti  ham  obe’ktlarni  barqaror  ishlashini  ta’minlashga  ta’sir  etadi. 
Sanoat  obe’ktlari ikki  hil  manbadan issiklik oladi: 1  — tashki —  IESlar; 2—ichki 
—o’z  kozonxonalaridan.  Yuqorida  aytilgan  omillardan  tashkari  obe’ktlar 
barqarorligini  oshirishda  kushimcha  omillar  ham  qo’llaniladi.  Jumladan:  1)  Aynan 
obe’kt  hududida  portlovchi,  yonuvchan  va  tez  ta’sir  etuvchi  moddalarning 
mikdorini kamaytirish; 
2) Me’yoridan ku’ bo’lgan yuqoridagi moddalarni xavfsiz joylarga tarkatish. 
Kimyoviy  korxonalarda  KTZMga  qarshi  ishlatiladigan  degazatsiya 
moddalari:  ishkor,  ammiakli  suv,  natriy  sulfid  va  boshkalar  saklanishi  zarur.  Yana 
tsehlarga  biror  favqulodda  vaziyatlarda  (avariya,  portlash,  gaz  chikib  ketishi  va 
boshka  holatlarda)  ishlatiladigan  avtomatik  signallar  urnatilishi  zarur.  Bulardan 
tashkari  uzluksiz  boshkarishni  tashkil  etish  va  uni  himoyalash  ishlari 
tashkillashtirilishi  lozim.  Bunda  ATS,  radiouzel,  dis’etchpunkti,  akkumulyator 
zaryadlaydigan elektrostantsiya va boshkalar kuzda tutiladi. 
Obe’ktlarda moddiy texnika holatini ishonchli ta’minlashda quyidagi omillar 
muhim urin tutadi: 
— tayyor mahsulotlarni saklaydigan omborlarni tayyorlash; 
—  obe’ktda  hom  ashyo,  yokilgi,  jihozlar,  kerakli  materiallarni  etarli 
ta’minlash; 
— ta’minlovchi korxonalar bilan uzviy aloqani boglash; 
— korxona filiallarini boshka joylarda kurish va boshka omillar. 
Xalq  xo’jaligigi  tarmoqlarining  yorugligini  maskirovka  qilish  omilida 
quyidagi  ishlar  amalga  oshiriladi.  Masalan,  obe’ktning  hamma  inshootlari,  aholi 
yashaydigan 
punktlar 
yorugligini 
uchirish, 
ishlab 
chiqarish 
vatransport 

---

 
 
72 
vositalarining  signallarini  kamaytirish,  maskirovka  kiluvchi  (yolgondakam 
vositalarni kullash) usullari qo’llaniladi 
SHikastlangan  obe’ktlarni  tiklash  omillarida  birinchi  navbatda  qilinadigan 
ishlar  usha  korxonaning  o’z  moddiy  resurslari  orqali,  o’z  kuchi  bilan  amalga 
oshirish, imkoniyat darajasida ish xonalarini va jihozlarni qaytadan tahmirlab, ishga 
tushirish va boshka vazifalar bajariladi. 
Xulosa  kilib  aytadigan  bo’lsak,  Xalq  xo’jaligigi  tarmoqlarining  barqaror 
ishlashini ta’minlash va ularning chidamliligini musgahkamligini oshirish omillarini 
tashkiliy  ravishda  o’z  vaqtida  amalga  oshirishda  oddindan  tuzilgan  rejaga  amal 
qilinadi.  SHundagina  har  qanday  favqulodda  vaziyatlarda  Xalq  xo’jaligigi 
tarmoqlarining barqaror ishlashini ta’minlagan bulamiz.