A. N. Aripov, G’. R. Abdullayev, O. N. Imomov

Nazorat savollari: 
1.
 
Turli kimyoviy korxonalardan qanday zaharli moddalar ajralib chiqadi? 
2.
 
Surunkali zaharlanish deganda nimani tushunasiz? 
3.
 
Zaharlanganda birinchi tibbiy yordam ko’rsatish qanday amalga oshiriladi? 
 
 

---

 
 
61 
FAVQULODDA VAZIYATLARDA AHOLINING MUHANDISLIK 
MUHOFAZASINI TASHKIL ETISH 
 
1. Turli FVlarda fuqarolarni himoya qilish vositalari, himoya inshootlari 
turlari
 
 
Aholini  shaxsiy  himoya  vositalari  organizm  ichiga,  teri  ustiga  va  kiyimga 
radioaktiv,  zaharlovchi  moddalarni  va  bakterial  vositalarni  tushishidan  himoya 
qiladi. 
Himoya  vositalari:  nafas  olish  va  terini  himoya  qilish  vositalariga  bo’linadi. 
Nafas olish organlarini himoya qilish vositalariga filtrlovchi va izolyatsiya qiluvchi 
‘rotivogazlar,  res’iratorlar,  shuningdek  changga  qarshi  gazmol  niqob  va  paxta-
dokali bog’ichlar kiradi. 
Nafas  olish  organlarini  yakka  himoyalash  vositalarini  tasnifi  rasm-8  da 
keltirilgan. 
Terini  himoya  qilish vositalariga  maxsus izolyatsiya  qiluvchi kiyim,  himoya 
filhtrlovchi  kiyim  kiradi.  Dushmanning  bostirib  kirish  xavfi  tug’ilganda  barcha 
aholi  shaxsiy  himoya  vositalari  bilan  ta’minlanishi  kerak.  Tuzilmalarni  shaxsiy 
tarkibi, ishchi va xizmatchilar shaxsiy himoya vositalarini o’z obe’ktlarida aholi esa 
uy boshqarmalari orqali olishadi. 
Nafas olish organlarini himoya qilish vositalari: 
1) ‘rotivogazlar: filtrlovchi va izolyatsiya qiluvchi. Filtrlovchi ‘rotivogazlarni 
ishlash  ‘rinsi’i  nafas  olinadigan  havoni  har  hil  zararli  qo’shimchalardan  oldindan 
tozalashga  asoslangan.  Filtlovchi  ‘rotivogazlarga  G’-5(a);  G’-5  m  va  G’-4u  va 
boshqalar tegishli. 
Filtrlovchi  ‘rotivogazlar  havoni  tozalaydi,  shuning  uchun  uglerod  oksididan 
himoyalanish uchun qo’shimcha ‘atron ishlatiladi. 
Izolyatsiya qiluvchi ‘rotivogazlar (I’-4, I’-5, I’ 46, I’ 46 M) nafas olish 
organlarini,  ko’zni,  yuz  terisini  havodagi  barcha  zararli  moddalardan 
tozalashga 
mo’ljallangan.  Bu  ‘rotivogazlarni  havoda  kislorod  yetishmaganligida 
ishlatiladi. Bu ‘rotivogazlar regeniratsiya ‘atronida nafas olish uchun havo kislorod 
bilan boyitiladi. 
2) res’iratorlar, changa qarshi gazmol niqob va ‘ahta-dokali bog’ich. 
Eng keng tarqalgan R-2 res’irator bo’lib, u nafas olish organlarini radioaktiv 
va  tu’roq  changidan  va  bakterial  vositalar  ta’siridan  himoya  qilishda 
ishlatiladi.Keng 
tarqalgan 
sanoat 
res’iratorlarini 
tavsiflari 
jadvalda 
keltirilgan.CHangga qarshi gazmol niqob (‘TM-1) va ‘ahta-dokali og’iz nafas olish 
yo’llarini radiokativ chang va bakterial vositalardan himoya qilishda ishlatiladi. 
Zaharlovchi moddalardan ular himoya qilmaydi. ‘TM-1 ikki qismdan iborat: 
niqob  kor’usi  va  bog’ich.  paxta-dokali  bog’ich  aholi  tomonidan  mustaqil 
tayyorlanadi. 
 

---

 
 
62 
 
 
Rasm - 11. Filtrlovchi ‘rotivogazlar: 
a – umum harbiy ‘rotivogazi; b – G’-5 ‘rotivogazi: 1-filtrlovchi-chang yutuvchi 
quti; 2-shlem niqob; 3-ko’zoynaklar; 4-kla’an qutisi; 5-ulovchi trubka; 6-’rotivogaz 
sumkasi; 7-terlamaydigan ‘lyonkalar solingan quti. 
 
 
 
Rasm - 12. R-2 res’iratori: 
1-yarim niqob; 2-nafas olish kla’anlari; 
3-nafas chiqarish kla’ani; 4-burun qisqichi; 
5-boshqa taqiladigan tasma. 
 

---

 
 
63 
 
Rasm - 13. ‘TM-1 changa 
qarshi gazmol niqobi: 
1-niqob kor’usi; 2-oynaklar; 
3-bog’ich; 4, 5-rezinali tasmalar; 
6-pastki bog’ich. 
 
Rasm - 14. paxta-dokali bog’ich: 
a – umumiy ko’rinishi; b – taqilish. 
 
Terini himoya qilish vositalari: 
Terini  izolyatsiyalovchi  himoya  vositalari  rezinalashtirilgan  materialdan 
tayyorlanadi  va  odamlarni  zararlangan  hududlarda  ko’p  vaqt  davomida 
bo’lganlarida,zararlanish  o’choqlarida  degazatsiya,  dezaktivatsiya  va  dezinfektsiya 
ishlarini  bajarish  vaqtida  foydalaniladi.  Izolyatsiyalovchi  himoya  vositalariga  L-1 
Yengil himoya kostyumi, himoya kambizoni va kostyumi va umum harbiy himoya 
kom’lekti tegishli.Terini filtrlovchi himoya vositasi. Bu kom’lekt terini zaharlovchi 
modda,shuningdek  radioaktiv  chang  va  bakterial  vositalardan  himoya  qiladi.Terini 
oddiy himoya vositalari - barcha aholini himoya vositasi hisoblandai. 
Bunga  odatdagi  kiyimbosh  (‘lash,  ‘alto,  ka’yunshon,  qo’lqo’  va  boshqalar) 
kiradi. 

---

 
 
64 
SHunday  qilib,  terini  himoya  qilish  vositalari  odam  terisini  ZM,  RM  va 
bacterial  vosita  ‘arlari  va  tomchilaridan,  shuningdek  butunlay  alfa-zarrachalardan 
himoya qiladi. 
Tibbiy himoya vositasiga shaxsiy AI-2 a’techkasi kiradi. U jarohat olinganda 
va kuyishda o’z o’ziga va boshqalarga yordam berishga, shuningdek ZM, bakterial 
vositalarni va ionizatsiya qiluvchi nurlarni ta’sirini kamaytirishda ishlatiladi. 
SHaxsiy  himoyaga  qarshi  ‘aket  tomchili  suyuq  ZM  tanani  ochiq  joylariga 
yoki kiyimga tushganida zarasizlantirish uchun ishlatiladi.