A muxitdinov, O. K. Qosimov

2
= Pxi-
Gipoidli asosiy uzatmadagi kuchlar
Shesternya.
Ta’sir etuvchi kuchlar konussimon asosiy uzatmadagi 
jhesternyaga ta’sir etuvchi kuchlarga o ‘xshash va o‘sha formulalar bilan 
liniqlanadi (pi ni hisobga olib).
Tishli g ‘ildirak.
! 
Aylana bo‘ylab yo‘nalgan kuch: P2 = PiCOsP2/ cospi.
0 ‘q bo‘ylab yo‘nalgan kuch: Rx2 = 
(Ri/cosfitj (tgawsmS
2
+ 
einp2cosRadius bo‘ylab yo‘nalgan kuch: PR2= (R i/casP
ij(tga„cos
82
± 
8inp2sin52).
Tayanch reaktsiyalari:
Podshipniklardagi yuklanishlarni aniqlash va vallardagi kuchla- 
nishlami hisoblash uchun 
A
va Ktayanchlardagi reaksiyalarni aniqlash 
zarur.
Shesternya.
Shesternya konsol yoki qo‘shimcha tayanch bilan 
o ‘rnatilgan boisa:
R.a = (\ /а) 
4
$?хЩг
+ (R1a -
PxlrQf
RB = (
 1 
/a) -J
(
Рг еУ1
 + (Kjc + 
Px-xTq)1.
Hisoblash sxemasidagi belgilashlar uchun ikkala xol uchun 
hisoblash formulalari bir xil.
Tishli g ‘ildirak.
Tishli g‘ildirakning tayanch reaktsiyalarini 
shestemyaning tayanch reaksiyalarini aniqlovchi formulalar yordamida 
aniqlanishi mumkin.
Nazorat savollari
1. Asosiy uzatmaga qanday talablar qo‘yiladi?
2. Asosiy uzatma qaysi ko‘rsatkichlari bo‘yicha tasniflanadi?
3. Asosiy uzatmaning qo‘llanilishi
4. Asosiy uzatmani loyihalashda qaysi parametrlar berilgan 
bo‘lishi kerak?
5. Asosiy uzatmani loyihalashda qaysi parametrlar tanlab olinadi?
93

---

6. Asosiy uzatmani loyihalashda qaysi parametrlar hisoblab 
topiladi?
7. Yakka asosiy uzatmalarning uzatishlar soni qanday aniqlanadi?
8. Qo‘shaloq asosiy uzatmalarning uzatishlar soni qanday 
aniqlanadi?
9. Konussimon asosiy uzatmada qanday kuchlar aniqlanadi?
10. Gipoidli asosiy uzatmada qanday kuchlar aniqlanadi?
11. Asosiy uzatmaning tayanch reaktsiyalari qanday aniqlanadi?
12. Asosiy uzatmaning detallari qanaqa materiallardan tayyor­
lanadi?
94

---

IX. DIFFERENSIAL VA YARIM 0 ‘QLAR
IX .l. Differensial va yarim o‘qlarning vazifasi, talablar, tasnifi,
qo‘llanilishi
Avtomobil nafaqat to‘g‘ri yo‘llarda balki burilishlarda ham 
harakatlanadi Avtomobil burilayotganda uningyetakchi g‘ildiraklari har- 
xil radius bo‘yicha harakatlanadi. Agar bu g‘ildiraklar bir xil burchak 
tezlik bilan aylansa, burilish paytida ular shataksirab, ilashish kuchi 
kamayadi. Shuningdek, g'ildiraklaming shataksirashi shinalarning 
tezyeyilishiga olib keladi. Shuning uchun burilish paytidayetakchi 
g‘ildiraklarni xar-xil burchak tezlik bilan aylantirish zarurati paydo 
bo‘Iadi. Bu vazifani g'ildiraklararo differensial bajaradi. Shuningdek, 
o‘tag‘on avtomobillarda ko‘priklarga tushayotgan og‘irlik kuchlaridan 
to'liq foydalanish uchun ko‘priklarga uzatilayotgan burovchi moment 
og‘irlik kuchlariga mos bo‘lishi kerak. Bu vazifani o‘qlararo differensial 
bajaradi.
Differensial o‘ziga uzatilayotgan burovchi momentniyetakchi 
g ‘ildiraklarga yokiyetakchi ko‘priklarga bo‘lib berish va yetaklanuvchi 
vallarni xar-xil burchak tezlikda aylantirish uchun xizmat qiladi.
Differensial o ‘z vazifasini samarali va ishonchli bajarishi uchun 
unga quyidagi talablar qo‘yiladi:
- burovchi momentni g'ildiraklarga yoki ko‘priklarga shunday 
bo‘lib berishi kerakki, avtomobilning turg‘unligi va boshqariluvchanligi 
ta’minlansin;
- umumiy talablar.
Differensial quyidagi ko‘rsatkichlari bo‘yicha tasniflanadi:
4) 
joylashuvi bo ‘yicha:
- g‘ildiraklararo differensial;
- o ‘qlararo differensial;
- bortlararo differensial.
2) 
yetaklanuvchi vallardagi burovchi momentning nisbati
bo ‘yicha:
- o ‘zgarmas nisbatda (simmetrik, nosimmetrik);
- o‘zgaruvchan nisbatda (majburiy blokirovkalanuvchi, o‘z-o‘zidim 
blokirovkalanuvchi)