A moliyalashtirish

3-rasm. Kichik biznes subyektlari uchun belgilangan soliq stavkalari.
Mamlakati mizda kichik biznes va xususiy tadbi rkorlikni qo'llab-quwatlash uchun ajratilgan kreditlar miqdori ni quyidagi ma'lumotlardan ko'rish mumkin (4-rasm).

Ushbu ko'rsatkichlar tahlil qilinadigan bo'linsa, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni kreditlashning hajmi 2001-yilda 171,5 mlrd.so'mn i tash kil etgan bo'lsa, 2010-yilda uning hajmi 2690,2 mlrd.so'mn i tashkil etganligining guvohi bo'lamiz.

3000
2500
_J: 2000

c

"'

^-=::
1500

-l'>-

-.] 1000

500
(}

2001-y. 2002-y. 2003-y. 2004-y. 2005-y. 2006-y. 2007-y. 2008-y. 2009-y. 20 /0-y.
4-rasm. Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni qo'llab-quvvatlash uchun ajratilgan kreditlar miqdori.

bank rnoliya tizirnining rivojlanganligi va boshqalar bilan investitsiya loyihalari bo'yicha qaror qabul qi!ishda iqtisodiyotning moliya sektori rivojlanishidagi obyektiv shart-sharoitlarni, investitsiya qarorlarini qabul qilishga aniqlik kiritadigan va ta'sir ko'rsatadigan moliyaviy vositachilik darajasini, ulardan foydalanish vositalari hamda mexa­ nizmlarini hisobga olishga to'g'ri keladi.

2.5. Investitsion loyihalarni boshqa manbalar hisobiga moliyalashtirish

Investitsion loyihalami rnoliyalashtirishning yana bir manbayi lizing hisoblanib, u 1950-yillardan boshlab AQSH da va 1960-yillar Yevropada paydo bo'lgan. Moliyalashtirishning bu turi bizning O'zbekistonda ham mustaqillik yillarida rivojlanib bormoqda. Lizing yangi texnika va texnologiyalarga bo'lgan talabn ing ortishi va bu talabni qondirishda korxonalar mablag'larining yetmasligi tufayli paydo bo'lgan. Hozirgi kunda lizing keng tarqalmoqda. Masalan, Yaponiyada investitsiyalarga bo'lgan talabini ng 25% i lizing usulida qondiriladi. Xo'sh, lizing o'zi nima?

Lizing -bu ijaraga beruvchi tomonidan ijaraga oluvchiga mashina va texnologiyalarni 3 yildan 20 yilgacha egalik huquqini saqlagan holda foydalanishiga berishidir. Lizingning ikki turi mavjud: moliyaviy

/izing va operativ /izing.

Moliyaviy lizingda ko'rsatilgan muddat davomida texnologiyaning to'liq amortizatsiyasi va ijaraga beruvchining foydasi to'lanishi kerak. Muddati tugagandan so'ng ijaraga oluvchi obyektni qaytarib berish, ya'ni shartnoma imzolashi yoki qoldiq qiymatiga sotib olish mumki n. Operativ lizingning muddati amortizatsion davrdan qisqaroq mud­

dati tugagandan so'ng obyekt egasiga qaytarilishi yoki yana ijaraga berilishi mumkin.

Lizing shartnomasining an'anaviy qatnashchilari uchta tomondan iborat. Bular: /izing beruvchi, /izing o/uvchi va /izing mulkini sotuvchi. Lizingga texnologiya olish uchun korxona avval o'ziga kerakli texnologiyani qidiradi. Kerakli texnologiyani topgandan so'ng korxona lizing kompaniyasiga murojaat qiladi. Lizing kompaniyasi korxona bilan shartnoma imzolaydi va texnologiyani sotib oladi. Keyin bu texnologiyani korxonaga oxirida sotib olish huquqi bilan

48

ijaraga beradi. Lizing shartnornasi tuzilganda lizing oluvchi korxonaga bank kafolati berilgan bo'lishi yoki garovga bi ror narsa qo'yilishi kerak. Shartnornada bu o'ziga xos ssuda uchun necha foiz to'lashi, to'lov muddati va tartibi kabi rnajburiyat va huquqlari kelishib olinadi. Tjara muddati tugagandan so'ng lizing oluvchi asosiy fondlami kornpaniyasiga qaytarilishi, qaytadan shartnorna irnzolashi yoki qoldiq

qiyrnati bo'yicha sotib olishi rnumkin.

Lizingda lizing oluvchi ijara to'lovini ernas, rnuddatda to'lab berishi kerak. Agar ijaraga olinayotgan asosiy vositalarda bi ror kamchilik bo'lsa, lizing kompaniyasi javob bermaydi. Chunki uch tomonlama kelishuvda asosiy fondlarni sotuvchi korxona kamchiliklari bo'yicha da'volarni o'z bo'yniga oladi. Amaliyotda lizing shartno­ masida qatnashuvchilar 6 yoki 7 tagacha yetishi mumkin.

Masala n, bank yoki sug'urta kom paniyasi bu shart no mada qatnashishi mumkin.