А. М. Туробов самарқанд этноним ва этноойконимлари самарқанд -2002 2 Туробов А. М. Самарқанд этноним ва этноойконимлари. Монография

3.3. Этноним ва этнонойконимларнинг грамматик
таркиби
Умуман ўзбек топонимияси тизимида , жумладан этно -
топонимлар таркибида учрайдиган номлар мураккаб грам -
матик тузилишга эга бўлиб , уларни ҳосил қилувчи лексе -
малар , улар таркибидаги сўз ва форма ҳосил қилувчи мор -
фемалар ўзлари англатувчи маънолар , этнотопонимни
ҳосил қилишдаги функционал ва нофункционал ҳолатига
кўра фарқланади . Шундай номлар борки, уларнинг тузили -
ши, шакли туб ёки содда лексема -апеллятивга мос келади.
Аксинча, шундай номлар борки , уларнинг таркибида асос
ўзакдан ташқари турли сўз ясовчи ёки форма ясовчи
қўшимчалар мавжуд бўлади . Ҳатто баъзи номлар ҳам ўзак
апеллятивдан, ҳам сўз ясовчи морфемадан , ҳам синтактик
қўшилмалардан иборат бўлади . Аммо мана шу мураккаб
грамматик тузилмаларнинг барчаси ҳам этноойконимларни
ясашда бир хилда иштирок этмайди, балки топоним учун

асос
бўлган
лисоний
материалнинг
қолдиқлари

ҳисобланади. Масалан: Қўштамғали этноойконими тарки -
бидаги қўш+тамға ва қўш +там -ға +ли ясалишларнинг би-
рортаси ҳам этноойконим ясалишга дахлдор эмас, балки бу
ном негизида ётган этнонимга тегишлидир. Аммо бу
ўринда этноойконим Қўштамғали тузилмасидан иборат

бўлгани
учун
ушбу
лисоний
материал
этно -

ойконим учун ҳам дахлдордир . Лекин бу дахлдорлик топо -
ним ясалиши нуқтаи назаридан эмас , номнинг грамматик ,
яъни лисоний тузилиши нуқтаи назаридандир. Демак , бу
ўринда топонимнинг ясалиши эмас , балки этнотопоним ва -

123
зифасини бажарувчи тил материалининг қандай лисоний
унсурлардан иборатлигини таҳлил қилиш ва белгилаш
мақсад қилиб олинади .
Ўзбек номшунослари ушбу мақсадда топонимларни уч
гуруҳга бўлиб ўрганмоқдалар: 1. апеллятив асосли номлар ,
2. формантли номлар, 3. индикаторли номлар . (116:88-92).
Номларни келтирилган типларга бўлиш атоқли отни
грамматик таркибига кўра таҳлил қилишни кўзда тутади .