A. M. Eshmuradov, D. T. Normatova

a)

2.12-rasm. Bitta tashuvchi signalli radiosignal (a) va OFDM spektri (b).

Bunda tashuvchilarni chastota bo‘yicha ajratishning ikkita usullari qo‘llanishi mumkin. Birinchidan, polosali filtrlar yordamida, ikkinchidan, signallarni ortogonal o‘zgartirish yordamida ajra- tish mumkin. Birinchi holda modulatsiyalangan tashuvchilar orasidagi chastotalar farqi ularning qo‘shni yon polosalari o‘zaro qoplanmaydigan qilib tanlanadi. Bu shart, agar chastotalar farqi qiymatini Δf > 2/T_U ga teng tanlansa bajariladi, bu yerda T_U – axborot simvolining ishchi intervali. Lekin bunda radiospektrdan foydalanish samaradorligi yuqori bo‘lmaydi. Aksincha, OFDM standarti qo‘shni nimtashuvchilar spektrlarining kuchli qoplanishi bilan xarakterlanadi, bu chastotalar farqi qiymatni ikki martaga kamaytirishga va shuncha martaga raqamli ma’lumotlarni uzatish zichligini ((bit/s)/Hz) oshirishga imkon beradi.

Guruhli spektr nimtashuvchilarini ortogonal demodulatsiyalash usuli tufayli qo‘shni chastotalardan, ularning yon polosalari o‘zaro qoplanishiga qaramasdan xalaqitlarni kompensatsiyalash bo‘lib o‘tadi. Ortogonallik shartlarining bajarilishi uchun tashuvchilar orasidagi chastotalar farqi o‘zgarmas va Δf = 1/T_U ga

teng bo‘lishi, ya’ni T_U intervalda f₂ – f₁ farq chastotasining butun

davrlari soni joylashishi kerak. DVB-T standarti 8K versiyasidagi COFDM signalga misol 2.13-rasmda tasvirlangan.

Bu nisbatning bajarilishiga OFDM modemida ikkita turdagi sinxronlashtirish signallarini kiritish bilan erishiladi:

• 
  Guruhli spektr tashuvchi chastotalarini sinxronlashtirish
  

uchun signallar;

1/T

T

Simvollar

N=6817

Chastota

T_U himoya intervali
Vaqt

2.13-rasm. DVB-T standarti 8K versiyasidagi COFDM signali.

• 
  Demodulatorning funksional bloklari takt chastotalarini sinxronlashtirish uchun signallar. Hozirgi paytda parallel raqamli oqimlar bitlarini tashiydigan tashuvchi chastotalar guruhi OFDM simvol deyiladi.
  

Ko‘p sonli parallel oqimlar ishlatilishi tufayli parallel oqimlardagi simvolning uzunligi ketma-ket ma’lumotlar oqimi- dagiga qaraganda sezilarli katta bo‘lib qoladi. Bu dekoderda qabul qilingan simvollar qiymatlarini baholashni vaqtincha kechiktirishga imkon beradi, bu vaqt davomida aks signallar ta’siri tufayli radiokanal parametrlarining o‘zgarishi to‘xtaydi va kanal barqaror bo‘lib qoladi. Shunday qilib, OFDMda suboqim simvoli T_S vaqt intervali T_G himoya intervaliga va simvolning

T_U ishchi intervaliga bo‘linadi. T_S vaqt intervali davomida,

dekoderda simvolning qiymatini baholash amalga oshirilmaydi, T_U ishchi intervalida esa qabul qingan signal qiymati haqida qaror qabul qilinadi. Aks sadoni so‘ndirish tizimining to‘g‘ri

ishlashi uchun himoya intervallari suboqimlar simvollarining boshlanishida bo‘lishi, ya’ni himoya intervalida oldingi simvol bilan tashuvchini modulatsiyalash davom etishi kerak. Texnik

jihatdan OFDM usuli qabullash-uzatish qurilmasi uzat- kichining modulatorida Fure invers diskret o‘zgartirishi (Fast Fourier Transform – FFT) va qabullagichining demodulatorida Fure to‘g‘ri diskret o‘zgartirishi bajarilishi yo‘li bilan amalga oshiriladi. Fizik darajada OFDM ko‘p sonli yaqin joylashgan ortogonal tashuvchilarni ishlatadigan raqamli modulatsiyalash sxemasi hisoblanadi. Har bir nimtashuvchi o‘sha bir o‘tkazish polosasidagi bitta tashuvchini modulatsiyalash oddiy sxemalari kabi umumiy ma’lumotlarni uzatish tezligini saqlash bilan past simvolli tezliklarda oddiy modulatsiyalash sxemasi (kvadraturali amplitudaviy modulatsiyalash) bo‘yicha modulatsiyalanadi. Amalda OFDM signallar Fure teskari tez o‘zgartirishdan (FTTO‘) foydalanish yo‘li bilan olinadi. Bitta tashuvchili sxemaga qaraganda OFDMning asosiy afzalligi kanaldagi murakkab sharoitlarga uning qarshi tura olish qobiliyati hisob- lanadi.

Masalan, YCH sohasida uzun mis o‘tkazgichlardagi so‘nish,

ko‘p nurli tarqalish keltirib chiqaradigan tor polosali xalaqitlar va chastotaviy-tanlangan so‘nish bilan murakkab filtrlar-ekva- layzerlardan foydalanmasdan kurashish mumkin.

Signalning ko‘p nurli tarqalishi keltirib chiqaradigan chas- totaviy-tanlangan so‘nish qabul qilish joyida signalning ko‘p nurli interferensiyasi natijasida vujudga keladi va so‘nish chastotasi qabullash antennasi joyining o‘zgarishi bilan o‘zgaradi. Real zich shahar qurilishlari holatlarida interferension manzarani analitik hisoblash deyarli mumkin emas. Bundan tashqari, detsimetrli to‘lqinlar diapazonida teletomoshabinlarning sezilarli qismi xona antennalaridan foydalanadi.

Bu interferension manzarani yanada oldindan taxmin qilmaydigan qiladi (2.14-rasm).

Qaytgan to‘lqinlarni ikkita turlarga ajratish kerak:

Uzatkichga yo‘nalish