A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

goveniana Gord), Himolay sarvisi (Cupressus torulosa D.Don.)
yalang‘och sarvi (Cupressus glabra Sudw.) kabi turlari mavjud va ular
o ‘rmon xo ‘jaligida muhim ahamiyatga ega.
ARCHA (JUNIPERUS) TURKUMI
Bu turkumga daraxt va butalar kiradi. Ulam ing bargi ninasimon
yoki tangachasimon. Odatda yosh daraxtda avval ninabarglar paydo
bo‘lib, so‘ngra tangachasimon shaklga kiradi. Ular 3 tadan bo‘lib doira
shaklida joylashadi. Urug‘chi qubbalari yashil rangli bo‘lib, ular 3 ta
yoki ko‘proq tangachasimon urug‘chi barglardan (urug‘kurtakdan)
tuzilgan. Ularda 10 tagacha urug‘ rivojlanadi. Changchi qubbalari
sarg‘ish rangli 3-6 ta changdoni bo‘lgan tangachasimon changchidan
tuzilgan. Qubbalari ikkinchi yili yetiladi.

---

19-rasm. Arc ha о ‘rmonlari.
Archa mojjevelnikning mahalliy nomi bo‘lib, turkiy xalqlarda
shunday nomlanadi.Archalar urug‘dan yaxshi ko‘payadi. Bu turkumga
60 tur kiradi. Ular shimoliy yarim shaming m o‘tadil iqlim mintaqalarida
hamda 
Markaziy 
Amerikada, 
G‘arbiy Hindistonda va 
Sharqiy
Amerikaning tropik qismidagi tog‘larda tarqalgan. MDH da 21 turi
o ‘sadi. Kavkaz va Markaziy Osiyoda ayrim turlari archazorlar hosil
qiladi. Archa 0 ‘zbekistonning tog‘ o ‘rmonlarida asosiy o ‘rmon hosil
qiluvchi daraxtlardan hisoblanadi.
, Zarafshon archasi yoki qora archa (Juniperus zeravschanica
Kom.) bo‘yi 10-15 m, diametri 1-1,5 m li, shox-shabbasi qalin,
sharsimon, piramida yoki yoyiq shakldagi daraxtdir. Changchi qubbalari
yoz o ‘rtalarida paydo bo‘ladi va qish bo‘yi (bahorgacha) rivojlanadi.
Urug‘chi qubbalari ham yozda hosil b o ‘ladi va kelgusi yili bahoridan