A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

dag‘al, bo‘yi 6-13 sm b o ‘lib, poyada 5 tadan to‘da-to‘da bo‘lib zich
joylashadi. Barglari 3 qirrali, cheti tishchali, daraxtda 3-6 yilgacha
saqlanadi. Ninabarglari tevaragida yupqa qinchalari birinchi yildayoq
to‘kilib ketadi.
Sibir qarag‘ayi oddiy qarag‘aydan keyin, y a ’ni may oyida
changlanadi. 
Changchi 
qubbasi 
qizg‘ish-novvoti 
rangda 
bo‘lib
novdaning uchida joylashadi va katta boshoq hosil qiladi. Urug'chi
qubbasi binafsha rangda bo‘lib 2-5 tadan bo‘lib, boshoq hosil qiladi va
novdaning oxiridagi kurtak yonida joylashadi. Qubba changlangandan
keyin yumaloq shaklga kiradi va kelgusi yilning may-iyun oylarida
urug‘lanadi. Bu paytda qubbaning bo‘yi 5-10 sm ga, eni 4-8 sm ga
yetadi va tuxum hujayra oval shaklga kirib, uchi to ‘mtoqlashadi.
Qubbasida smola ko‘p bo‘ladi. Shuning uchun uni qush va hayvonlar
iste’mol qilmaydi. Zich joylashgan tangachalari qattiq tuk bilan
qoplangan. Har qaysi tangacha ostida qanotchasiz, sarg‘ish urugiari
ikkitadan bo‘lib joylashadi. Kech kuzda yetilgan qubbalari yerga
to‘kiladi. To‘kilishi bilanoq yerga urilib yoriladi va urug‘lari sochilib
ketadi. Urug‘i og‘ir, qanotchasiz yoki qanotchali, b o ‘yi 1-1,2 sm, eni 6-8
mm, sarg‘ish boiadi.
Sibir qarag‘ayi urug‘idan yaxshi ko‘payadi. Kuzda sepilgan urug‘i
bahorda ko‘karib chiqadi. Bahorda sepiladigan urugiari stratifikatsiya
qilinishi, ya’ni nam va sovuq sharoitda ma’lum muddat saqlanishi kerak,
shundagina ko‘karib chiqadi. 25-30 yoshida hosilga kirgani kuzatilgan,
qalin o ‘rmonlarda esa 45-60 yoshidagina hosilga kiradi. Hosili har yili
o ‘zgarib turadi. 1 ga yerdagi qarag‘ayzordan 100-1000 kg gacha urug‘
olish mumkin. Sibir qarag‘ayi sovuqqa chidamli o ‘simlik. U dengiz