A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

yorugiikka boigan talabi oshadi. Yorugiikka b o ig a n talab tuproq
unumdorligiga qarab ham o ‘zgarib turadi, unumdorligi past b oigan
tuproqlarda o ‘sgan daraxtlar asosan yorug‘sevar b o ia d i. Yorugiikning

---

kecha-kunduzgi rejimi o ‘simliklar hayotida katta rol o ‘ynaydi. Kun va
tunga bog‘liq holda o ‘simliklami o ‘zgarib turishi fotodavr deb ataladi.
Turli geografik mintaqalarda o ‘suvchi daraxt va butalar shu mintaqaga
xos b o ig a n kunning qisqa yoki uzunligiga moslashgan bo‘ladi, boshqa
geografik mintaqalarda o ‘stirilsa, ular yaxshi rivojlanmaydi, urug‘
hosiliga kirishi kuzatilmaydi yoki juda kech kuzatiladi.
Namlik
Namlik yashil o ‘simliklar hayotidagi eng muhim ekologik
omillardan biri hisoblanadi. 0 ‘simliklaming 90% ni suv tashkil etadi va
shu sababli ham ular suvsizlikka chidamsiz bo‘ladi, uzoq davom etuvchi
suvsizlikdan tez qurib qoladi. M a’lumki o‘simliklar ildizi orqali turli
mineral moddalarga boy bo‘lgan suvni o ‘zlashtiradi. Bu suv organik
moddalar sinteziga, transpiratsiya uchun va o ‘simlikni turgor holatini
saqlab turish uchun o ‘simlik to‘qima va hujayralarida saqlanadi.
0 ‘simliklardagi transpiratsiya jarayoni uchun, ayniqsa, ko‘p suv sarf-
lanadi.
Daraxt va butalarda transpiratsiya jarayoni uchun suv sarfi
turlichadir. Transpiratsiya intensivligi o ‘simlikning biologik xususiyat-
lariga, tuproq namligiga ko‘proq b og‘liq bo‘ladi. Ninabargli daraxt
turlari yaproqbarglilarga nisbatan suvni 4-5 marta sekin bug‘latadi.
Transpiratsiya jadalligi tuproq namligiga chambarchas bog‘liqdir:
namlik miqdori oshgan sari transpiratsiya ham jadal sur’atlarda kechadi.
Transpiratsiya jadalligi daraxt turining shox-shabbasi hajmiga ham