A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

Amerika shumtoli (Fraxinus ornus L.) 
turi 
kiradi. Seksiyaning vakillari bilan shu tur misolida tanishamiz. Bu shum 
daraxt bo‘lib, bo‘yi 15-18 m ga, diametri 50-60 sm ga yetadi. Novdalari 
yashil-kul rang. Barglarining b o ‘yi 20-25 sm bo‘lib, 5-11 ta yumaloq 
bargchalari bor, cheti yirik tishchali, to‘q yashil rangda, yaltiraydi. Bu 
shum barg yozib bo‘lgach (may oyida) gullaydi. Gullari zich ro'vak

---

hosil qiladi, ular barg qo‘ltig‘ida joylashadi, xushbo'y, gultojisi oq, 
gulkosasi yashil bo‘ladi. Gullari hasharotlar yordamida changlanadi. 
Mevasi lansetsimon, qanotchali pistacha boiib, oktabr-noyabr oylarida 
yetiladi. Havoning issiq va quruqligidan zararlanadi. Shumning tanasi 
kesilsa, shu joyidan tez qotadigan shira oqadi, u shirin b o iib , «mannu» 
deb ataladi. «Mannu» surgi dori sifatida meditsinada ishlatiladi.
So‘g‘diyona shumtoli(Fraxinus sogdiana Bunge.) 
Balandligi 20 
metrga, diametri 60-70 sm gacha o ‘suvchi manzarali daraxt Novdalari 
sariq-kulrang, barglari 3 mutovkali, 3-6 bargli, chekkalari mayda 
tishchali. Gullari mayda, martning ikkinchi yarmida gullaydi. Mevalari 
qanotchali, 4 sm uzunlikda va 0,7 sm kenglikda. U ru g i cho‘zinchoq, 
tuxumsimon shaklda. Tabiiy sharoitlarda asosan urugidan ko‘payadi, 
lekin nihollari yozgi oylarda nam yetishmasligi oqibatida nobud boiadi.
Ushbu shumtolning areali Markaziy Osiyoda Tyan-Shan, Pomir- 
Oloy va Kopettog1 bilan cheklangan. Ushbu tur to g ii hududlarda 
o ‘stirish uchun tavsiya etiladi.
Shumtolning yog‘ochi q iz g ish bo iib , yuqori texnikaviy xossaga 
ega. Shumtol turlari 0 ‘rta yer dengizi atrofi, Kichik Osiyo mamla- 
katlarida tarqalgan. Yevropada, shimolda Vengeriyagacha tarqalgan. U 
Rossiyada chiroyli gullaydigan manzarali o‘simlik sifatida janubiy 
hududlarda ekiladi. Sovuqqa chidamsiz, shuning uchun Qrimdan 
shimolga o ‘ta olmaydi. Ukrainada sovuqdan zararlanadi. Uning keng 
tarqalishiga imkon boim aydi. Keyingi vaqtlarda introduksiyalashtirish 
natijasida shumtolning 20 dan ortiq turi 0 ‘zbekiston sharoitlarida 
o ‘stirilmoqda.