A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

40-rasm. Q andli zarang barglari.

---

Buning uchun erta bahorda daraxtning tanasini teshib naycha 
o ‘matiladi va shirasi yig‘ib olinadi. Har xil konfet va konditer 
mahsulotlari ishlab chiqarishda undan foydalaniladi. Bu zarang Shimoliy 
Amerikaning sharqidagi o ‘rmonlarda asosan Sharqiy Kanadadan toki 
Djordjiya, Alabama va Missisipi shtatlarigacha bo‘lgan hududlarda keng 
tarqalgan. Xalq xo‘jaligida muhim ahamiyatga ega, Kanada davlatining 
bayrog‘ida ushbu zarang turining bargi timsol sifatida aks ettirilgan.
Zarangning yana bir qancha turlari 
tatar zarangi (Acer tataricum
L.), shum tolbargli zarang (A cer negundo L.), 
daryobo‘yi zarangi 
(Acer ginnala Maxim.) bo‘lib, ular k o ‘kalamzorlashtirishda va o ‘rmon 
melioratsiyasi ishlarida hamda o ‘rmon xo‘jaligining har xil tarmoqlarida 
keng q o ‘llaniladi.
Q A Y R A G ‘O C H D O SH L A R (ULMACEAE) OILASI
Bu oilaning vakillari daraxt o ‘simliklardir, ayrim butalari ham 
uchraydi. Barglari oddiy tuzilgan, kuzda to‘kilib ketadi, barg plastinkasi 
patsimon tomirli, cheti tishchali. Y ong‘oqbargchalari tez to ‘kilib ketadi. 
Gullari ayrim jinsli, ular kuchalasimon to‘pgul hosil qiladi. Mevasi 
qanotchali yong‘oqcha yoki quruq etli danak, urug‘i endospermasiz.
QAYRAG‘OCH (ULM US) TURKUMI
Bu turkumning vakillari daraxt, ba’zan buta, po‘stlog‘i chuqur 
yorilgan, qo‘ng‘ir rangda bo‘lib, ayrim turlarida u ajralib to ‘kilib turadi. 
Novdasi b a ’zan tukli, ba’zan tuksiz b o ‘ladi. Kurtaklari novdada qiya 
joylashadi. Simpodial tipda shoxlanadi, novdasi bo‘g ‘imli, barglari ikki 
qator b o ‘lib navbat bilan joylashadi. Ular oddiy tuzilgan, kuzda to'kilib 
ketadi, k o ‘pchilik turlarida barg plastinkasining cheti tishchali, ayrim 
turlarida uchki qismi bo‘lakli yoki yirik tishchali.
Ular barg yozishdan oldin gullaydi, shamol vositasida changlanadi. 
Gullari o ‘tgan yilgi novdalaming yon kurtaklaridan rivojlanadi. Ular 
ikki jinsli. Mevasi may yoki iyun oyining boshlarida yetiladi. U yassi 
yong‘oqcha 
bo‘lib, 
pardasimon 
qanotchasi 
bor. 
Urug‘i yassi, 
endospermasiz, unib chiqish xususiyatini tez yo‘qotadi. Ildizi o ‘q ildiz 
bo‘lib, dastlabki vaqtlarda yaxshi rivojlanmay, so‘ng rivojlanib, yerga 
juda chuqur kiradi va baquvvat ildiz tizimi hosil qiladi. Bular 
to ‘nkasidan yaxshi ko‘karadi. Ayrim turlari ildizidan bachkilaydi. 
Yog‘ochi o ‘zakli, qattiq, pishiq, egiluvchan bo'lib, yaxshi yorilmaydi. U

---

duradgorlikda, mashinasozlikda ko‘p ishlatiladi. Eng yaxshi o‘tin b o ‘lib 
hisoblanadi.
Qayrag‘ochning 
turlari 
Kavkaz 
va 
Qrimning 
o‘rmon 
va 
o ‘rmondasht mintaqalarida tarqalgan. Ayrim turlari vodiylarda, unumdor 
tuproqli yerlarda o ‘sadi. Qurg'oqchilikka chidamli. MDH ning Yevropa 
qismidagi cho‘llarda, dasht mintaqasida ham ko‘p ekilgan. Ulam ing 
ayrimlari bu sharoitda tez o ‘sadi. Katta yoshga kirgach, sekin o ‘sa 
boshlaydi, kasallanadi va tez qurib qoladi. Quyida ayrim turlari ustida 
to'xtalib o ‘tamiz.