A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

SHUMURT (PADUS) TURKUM I
Bu turkumning vakillari daraxt va buta o ‘simliklar, barglari navbat 
bilan joylashadi. Kuzda to‘kilib ketadi. Gullari mayda oq b o iib , yigilib 
shingilcha hosil qiladi. Ular bargli novdalarining uchida joylashadi. 
Gullari 5 a’zoli, qo‘ng‘iroq shaklda mevasi mayda danak boiib, 
sharsimon, qora yoki qora-qizil rangda.
Bu turkumning eng tavsifli vakillari quyidagilar:
Oddiy shumurt (Padus racem osa Gilib) 
daraxt yoki buta, bo‘yi 
baland, shox-shabbasi keng. Tanasi va shoxlarining po ‘stlog‘i qora kul 
rangda, barglari yupqa, cho‘ziq ellips shaklida, xushbo‘y.
Aprel oyida gullaydi. Gullari novdasining uchida zich y ig ilib 10-12 
sm li shingilcha hosil qiladi. Mevasi seret, o ‘tkir darajada nordon yoki 
biroz shirin, ildizdan bachkilaydi. U rugidan yaxshi ko ‘karadi. U rugini 
kuzda sepish kerak, bahorda sepiladigan b o isa , oldin stratifikatsiya 
qilish zarur. Shumurt keng tarqalgan o ‘simlik.
U MDH ning Yevropa qismida, shimolda o‘rmon-tundragacha, 
janubda dasht mintaqasigacha, sharqda esa G ‘arbiy Sibirgacha kirib 
boradi. Kavkazda va Markaziy Osiyoda ham tarqalgan, asosan daryo 
qirg‘oqlarida, zax joylarda o ‘sadi. Soyaga chidamli, quruq tuproqli 
ochiq yerlarda yaxshi o ‘smaydi. Buta shakllarining shox-shabbasi egilib 
yerga tegishi mumkin. Shu yerga tekkan joyidan ildiz oladi va yangi 
o ‘simlik rivojlanadi. Uning bargidan fitonsid moddasi ajralib turadi. 
Ba’zi turlarining mevasi quritilib, tolqon qilinadi va konditer 
mahsulotlari pishirishda ishlatiladi. Yog‘ochi sariq-qo‘n g ‘ir, qattiq 
b o iib , undan turli mayda asboblar yasaladi. Uning bargida azot, kaliy va 
kalsiy ko‘p. To‘kilgan barglari chirib, yemi o ‘g ‘itga boyitadi. Shuning

---

uchun o ‘rmonzorlarda ekiladi. Shumurt seleksiya ishlarida katta 
ahamiyatga ega.