A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

24-rasm. G ‘arb tuyyasi.
shaklda boiib, novdaga yopishib
joylashadi. Ular daraxtda 2- 
3yilgacha saqlanadi. G ‘arb tuyyasi bir uyli o ‘simlik. Qubbalari 5-6 juft

---

tangachadan iborat bo‘lib, cho‘ziqroq-tuxumsimon, bo‘yi 10-15 mm. 
Ular kuzda yetiladi, bu vaqtda tangachalari ochilib, ichidan qanotchali 
urug‘lari to‘kiladi. 1000 dona urug‘ining vazni 1,4 g keladi.
Tuyya urug'idan yaxshi ko‘payadi. Qalamcha va payvand qilib, 
parxish yo‘li bilan ham ko'paytirish mumkin. Olti yoshida changlana 
boshlaydi. Sekin o‘sadi, soyasevar daraxt bo‘lib, unumdor yerlarda 
yaxshi o ‘sadi. Unumsiz yerda barglari sarg‘ayadi. Qurg‘oqchilikka ham, 
sovuqqa ham chidamli. G ‘arb tuyyasi Qora dengiz bo‘ylaridagi 
shaharlarda ko'plab o‘stiriladi. Shuningdek, u Sibirda va Uzoq Sharqda 
uchraydi. Yaponiyaning Xondo orolida dengiz sathidan 1000-1800 m 
balandlikdagi o‘rmon mintaqalarida tarqalgan. Bu yerlarda yirik 
o ‘rmonzorlar hosil qilgan. 100 yil yashashi mumkin. Yevropaga tuyya 
XVI asrda keltirilgan. Yog‘ochi o'zakli, smolasiz, yumshoq, yengil, 
Kanadada va AQSh da yog‘ochidan shpal, ustunlar tayyorlanadi. U 
kemasozlik va duradgorlikda, qayiq yasashda ishlatiladi. Po‘stlo g‘i va 
bargida S vitamin bo‘lib, u singa kasalligiga davodir. Shuning uchun uni 
«hayot daraxti» deb ham atashadi.
G'arb tuyyasi havoning ifloslanishiga chidamli, yashil to ‘siq 
yaratishda qulay daraxt hisoblanadi. Uning chiroyli shakllari bor. 
Tuyyani yakka-yakka, to‘da-to‘da yoki qator qilib ekish tavsiya etiladi. 
Lekin nihollari yosh vaqtida issiqdan zararlanadi, shuning uchun soya 
joylarga ekish tavsiya etiladi.
BIOTA (PLATIGLADUS) TURKUM I
Bu turkumning bitta -
sharq biotasi yoki saur (P latiglad u s
orientalis Spach.) 
turi bor.
Platigladus orientalis 
daraxt yoki buta, bo‘yi 10 metrgacha b o ‘ladi. 
Tanasining po‘stlog‘i to‘q kul rangda, po‘st tashlab turadi, shox- 
shabbasi piramida shaklida b o iib , vertikal o‘sadigan novdalardan 
tuzilgan. Novdalari yassi, pishiq, yashil rangda. Barglari ninasimon, 
tangachasimon bo‘lib, uchi o‘tkir, bezli, tiniq yashil rangda. Saur b ir uyli 
o ‘simlik.
Asosan urug‘idan ko‘payadi, qalamchadan ham ko‘paytirish 
mumkin. U sekin o‘sadi, soyasevar, issiqsevar, qurg‘oqchilikka 
chidamli, katta yoshida sovuqqa va gazlarga chidamli. Har xil tuproqda 
o‘saveradi. Lekin ohakli qumloq tuproqlarda yaxshi o ‘sadi. Ildizi 
baquvvat. Shoxlari egiluvchan bo‘lib, shamol ta’siridan va qor bosib 
qolishidan zararlanmaydi. Sauming qalin, sharsimon shox-shabbali va

---

egilib o ‘suvchi shakllari bor. B a’zilari pakana, boshqalari baland bo‘yli, 
yashil zangori, oq-sarg‘ish rangda bo‘lib, juda chiroyli.
Saur Shimoliy Xitoyning tog'li hududlarida va Hisor tog‘ining 
T o ‘palang daryosi qirg‘oqlarida tarqalgan. MDH ning janubiy 
hududlaridagi shahar va parklarda o‘sadi. Uni yakka-yakka yoki to‘da- 
to ‘da qilib ekish tavsiya qilinadi. U Toshkentda o ‘stirilmoqda va 
k o ‘kalamzorlashtirish uchun keng miqyosda ko‘chatlari yetishtirilib 
tarqatilmoqda.