A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

35-rasm. Fedchenko na'matagi.
G o ‘zal n a ’m atak (Rosa divina Sumn.) Tabiiy holda Tyan-Shan va 
Pomir-Oloyda keng tarqalgan. 1,5 metr balandlikkacha bo‘lgan kichik 
buta, 
shoxlari pastga qaragan tikanlar bilan qoplangan. Tog‘ 
yonbag‘irlarida archa, zarang, olma, do‘lana bilan birgalikda o ‘sib, 
b a ’zan o ‘tib bo‘lmas changalzorlarni yuzaga keltiradi. May oyida 
gullaydi, gullari limon-sariq rangda. Mevasi sentabr oyida pishib 
yetiladi., sharsimon shaklda va to ‘q-qizil rangda. Bu tur past vitaminli 
n a ’matak turi hisoblanadi.Bundan tashqari respublikamiz tog‘li 
hududlarida tran stu rk isto n n a ’m atagi, (Rosa transturkestanica 
N .R usanov), oqbura n a ’m atag i (Rosa achburensis Chrshan.), 
d arg u m o n n a ’matagi (Rosa am bigua N.Rusanov), Begger n a’matagi 
(R osa Beggeriana Schrenk), Achison n a’matagi (Rosa ecae Aitch.), 
sa m a rq a n d n a ’m atagi (R osa m aracandica Bge.) va boshqa turlari 
tarqalgan. Ushbu na’matak turlarining mevalari farmatsevtika sanoati va 
aholi tomonidan ko‘plab terib olinadi. Respublikamizda yiliga 100-150 
tonna atrofida na’matak mevalari teriladi va dorivor xomashyo sifatida 
foydalaniladi. Hozirgi paytda n a’matakning sanoat plantatsiyalarida 
o ‘stirish tajribasi keng yoyilmoqda, Respublikamizda 500 gektardan 
ortiq n a’matak plantatsiyalari mavjud bo‘lib, shu jumladan Uzun o ‘rmon 
x o ‘jaligida 96 gektar, Hisor ixtisoslashgan o‘rmon xo‘jaligida 92 gektar, 
Y akkabog‘ o ‘rmon xo‘jaligida 50 gektar Zomin o'rmon xo‘jaligida 28

---

gektar na’matak plantatsiyalari mavjud. N a ’matak plantatsiyalarini 
mahsuldorligini oshirish uchun ulami seleksion asosda barpo etish zarur.
36-rasm. Begger na ’matagi.
OLCHA (CERASUS) TU R K U M I
Bu turkumga 127 tur kiritilgan b o iib , shuning 20 yaqin turi M DH 
mamlakatlarida uchraydi, Markaziy Osiyoda 4 turi tarqalgan.
Oddiy olcha (Cerasus vulgaris L.) balandligi 6-7 metr b o ig a n
kichik daraxt. Barglari 7 sm gacha uzunlikda, chekkalari arrasimon. 
Gullari oq, barg chiqarmasdan gullaydi. M evasi sharsimon shaklda seret, 
to‘q-qizil muhim oziq-ovqat ahamiyatiga ega, sovuqqa chidamli. O lcha 
asosida ko‘pgina madaniy navlar yaratilgan, ular orasida keng tarqalgani 
«shpanka» navidir. Mashhur seleksioner olim I.V.Michurin olchaning 25 
navini yaratgan. Olcha togiarda o ‘rmon melioratsiya maqsadlari uchun 
ko‘plab ekiladi.
Gilos (Cerasus avium Moench) Birinchi kattalikda daraxt-yaxshi 
sharoitlarda 25-30 metrgacha o ‘sadi. Barglari cho‘zinchoq, uzun va keng 
(16x8 sm). aprel oyida gullaydi, iyun-iyul oyida mevalari pishib yetiladi, 
dumaloq, diametri 1 sm. Gilos yovvoyi holda Qrim, Kavkaz, Moldaviya, 
Karpat togiarida tarqalgan. 100 yoshgacha yashaydi. Urug‘dan

---

k o ‘payadi. Gilosning jud a ko‘p qimmatbaho navlari yaratilgan va ular 
aholi tomonidan ko‘plab o ‘stiriladi.