A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

1-rasm. G igant
daraxtning y o g ‘ochlik qismiga kirib olib,
sekvoyyadendron daraxti.
unda yashaydi va yog‘0chlikni tishi bilan
arralab, 
q ip ig ‘ini tashqariga chiqaradi, 
yog‘ochlik ichida tananing b o ‘yiga ketgan birqator uzun y o ‘1 hosil 
bo‘ladi. N atijada daraxt tez kunda nobud b o ia d i, ya’ni qurib qoladi, 
yog‘ochining sifati pasayadi.
Daraxtning tanasi turli sabablarga ko‘ra qurib qolsa, uning 
gorizontal y o nlanm a ildizidan novdalar o ‘sib chiqadi va o ‘z ildiz 
tizimini shakllantiradi, yangi daraxt b o i ib yetiladi. Bunday novdalardan 
yetilgan daraxtlar k o ‘p yil yashashi mumkin. Agar daraxtcha asosiy 
tanasining quyi qism idagi kurtaklardan yoki to ‘nkadan shakllangan 
b o isa , uning um ri qisqaroq b o ia d i, chunki ular qarigan organdan hosil 
boigandir.
Daraxtlar b u ta va butachalarga nisbatan uzoq yashaydi. U lam ing 
yoshi yillik h alq alar soniga qarab taxm inan aniqlanadi. Tropik o ‘rmonda 
o ‘suvchi daraxtlar k o ‘p yil yashaydi.
M asalan, bao bab va drakon daraxtlari 5000-6000 yil, Livan kedri va 
doim yashil sarv daraxtlari 2000 yil yashaydi. Shimoliy Amerikaning
Shuning uchun quruq yoki o ‘ta 
semam, sh o ‘rlangan tuproq, tuproq ostki 
qatlam larida 
gips 
va 
tuz 
qatlami 
yotqiziqlari mavjud hududlarda ekilgan 
daraxtlar tez qariydi va nobud b o ia d i. 
Turli 
hasharotlam ing 
zararlashi 
va 
za m b u ru g ia r 
bilan 
kasallanishi 
ham 
o ‘sim liklar hayotining qisqarishiga sabab 
b o ia d i. Ayniqsa, hasharotlar daraxtning 
lub, kam biy va yog‘ochlik qismlarini za- 
rarlagach, uning hayot faoliyati susayadi 
va u qurib qoladi. Agar barglari hasharotlar 
tufayli zararlansa, daraxtda boshqa barg 
paydo b o ia d i va hayotiy jarayonlarini tik- 
laydi, lekin bunday zararlanish doimiy 
ravishda 
qaytarilaversa, 
daraxt 
qurib 
qolishi mumkin. Z am burugiar daraxt tana­
sining o ‘zagini zararlasa, u chiriydi, lekin 
daraxt 
o ‘saveradi. 
Daraxtni 
turli

---

g ‘arbiy hududlarida o‘sadigan sekvoyya va sekvoyyadendron 3000 
yilgacha yashaydi. 0 ‘rta O siyoda o ‘sadigan zarafshon archasi ham 1500 
yilgacha yashaydi. Chinor daraxtining hozirda 800-1000 yillik daraxtlari 
Samarqand, 
Farg‘ona, 
Q ashqadaryo, 
Surxondaryo 
va 
Toshkent 
viloyatlarida hozirda ham o ‘sm oqda. Eman daraxtining 1000-1500 
yoshdagilari uchraydi.
A rg‘uvon daraxti 700-800 yil yashab, bu yoshda tanasining diametri 
4-5 m ga yetadi. Qoraqayin 500 600 yil, qayin 2 5 0-30 0 yil, qandag‘och 
200-300 
yil, 
teraklar 
100 
yilgacha 
yashashi 
aniqlangan. 
Ninabarglilardan zamab daraxti 2000-3000 yil yashashi m a’lum, 
qarag‘ay 400-600 yil, qoraqarag‘ay 300—400 yil yashaydi.
Butalam ing haqiqiy yoshini aniqlash qiyindir, chunki butalarda 
doimiy qurib qolgan shoxlar o ‘m ig a yangi novdalar paydo b o ‘lib turadi. 
Ular 7-8 yildan so‘ng quriydi va yangi novdalar bilan alm ashinadi. Shu 
y o ‘sinda buta uzoq yillar davom ida hosil berish im koniyatiga ega 
bo'ladi.
Butachalar ham juda uzoq yashaydi. Chunki ulam ing y e r ustki qismi 
doimiy yangilanib turishi tiklanishi shunga imkon yaratadi, bir necha 
yuz yillab yashaydi. Masalan, m alina, maymunjon, kabi rezavor mevali 
butachalar biologik xususiyatiga k o ‘ra doimiy yangilanib turadi, hosil 
beradi va uzoq yashaydi.