A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

37-rasm. Qizil chetan mevalari.
159

---

Oddiy chetan (Sorbus aucuparia L.) 
bo‘yi 
5-15 
m ga yetadigan 
daraxt, ba’zan buta. Tanasining po‘stlog‘i silliq, shox-novdalari tukli, 
barglari toq patsimon, 
9-15 
bargchali, tiniq yashil rangli. May-iyun 
oylarida gullaydi, gullari oq, xushbo‘y bo‘lib, yig‘ilib to‘pgul hosil 
qiladi. To‘pguli kalta novdalaming uchida joylashadi. Mevasi yumaloq, 
tiniq novvoti-qizil bo‘ladi va sentabr oyida yetiladi, ammo daraxtda ko‘p 
vaqt saqlanadi. Mevasi achchiq boisa-da, yeyish mumkin, ayniqsa, 
sovuqdan keyin juda xushta’m bo‘ladi. Uni qushlar ko‘plab iste’mol 
qiladi. Urug‘i mayda. Parxish yo‘li bilan va bachki novdasidan hamda 
to ‘nkasidan 
ko‘payadi. 
Unumdor 
yerda 
yaxshi 
o ‘sadi. 
Tog‘ 
qiyaliklaridagi toshli yerlarda ko‘p uchraydi. Sovuqqa, qurg‘oqchilikka 
chidamli. Yog‘ochi o ‘zakli, qizg‘ish bo‘lib, undan mebel yasaladi. 
Mevasidan oziq-ovqat sanoatida foydalaniladi. Ular yetilganda daraxti 
nihoyatda chiroyli bo‘lib k o ‘rinadi, shuning uchun u manzarali daraxt 
sifatida ko‘p ekiladi.
Oddiy chetan o‘rmon melioratsiyasida foydali daraxt, ihota o‘rmon 
qatorlarida pastki yarusda yaxshi o ‘sadi. MDH da o ‘rmon, o‘rmon-dasht 
mintaqasida hamda Qrimda, Kavkazda tarqalgan. U yana Shimoliy va 
0 ‘rta Yevropada, Bolqon mamlakatlarida ham Kichik Osiyoda o‘sadi. 
Havoning quruqligidan zararlanmaydi.
Turkiston 
chetani 
(Sorbus 
turkestanica 
(Franch.)Hedl.)
Tabiatda 8 metrgacha o ‘suvchi ko‘p tanali daraxt bo‘lib, uning areali 
Tyan-Shan, Pomir-Oloy va Afg‘oniston Badaxshonidagi togiam i 
qamrab olgan. Gullari to ‘plam holida yetiladi, ularda 
12-18 
tagacha 
gullari bo‘ladi. Gullari