A. K. Igamberdiev S. Aliqulov traktorlar va qishloq xo’jaligi mashinalaridan foydalanish, texnik servis

24.4-§. Eyilishlar va ularni o„zgarish xarakteri 
Detallarga ishlov berganda ularning yuzalarida chiziqlar va g‗adir-budirliklar 
qoladi. SHuning uchun detallar ishlaganda bu g‗adir-budirliklar ishqalanuvchi 
yuzalarda bir-biri bilan ilashadi. 
Mashinaning dastlabki ish davrida detallarning sirtlari tez sur‘atlar bilan 
eyiladi. Bu davr mashinani chiniqtirish yoki detallarni ishlatib, bir-biriga moslash 
davri deb ataladi.
Mashinaning ishlashi davomida uning detallari eyilishda davom etadi, lekin 
juda sekin eyiladi. Bu me‘yoriy foydalanish davri deb ataladi.
Ma‘lum muddat ishlagandan keyin eyilish yana tezlashadi, chunki 
ishqalanuvchi yuzalar orasida tirqish kattalashib, zarbli yuklama paydo bo‗ladi. Bu 

---

165 
vaqt mexanizmda nuqson paydo bo‗lganligini ko‗rsatadi. Detallar sirti eyilishining 
o‗zgarish xarakterini yuqoridagi 79-rasmdan ko‗rish mumkin. 
Eyilish sur‘ati deganda vaqt yoki ishqalanuvchi yuzalarning bir-biriga nisbatan 
o‗tgan yo‗li birligiga eyilishning kattalishishini tushunish kerak. Eyilish sur‘atiga 
quyidagilar ta‘sir etadi: 

ish sharoiti (solishtirma bosimlar, yuklama xarakteri, nisbiy tezliklar, 
temperatura). Bosim va nisbiy tezlik qancha katta bo‗lsa, eyilish sur‘ati shuncha tez 
bo‗ladi. Ortiqcha yuklama, titranish, o‗zgaruvchan va zarbiy yuklamalar ham eyilish 
sur‘atini tezlashtiradi. Detallarning umumiy va ayrim joylarning ortiqcha qizishi 
eyilish sur‘atini oshiradi va ularning shikastlanishiga olib keladi. Eyilish sur‘ati yo‗l 
yoki vaqt birligiga nisbatan hisoblangan bajarilgan ishga mutanosib o‗zgaradi; 

materiallarning xossalari, ularning o‗zaro nisbati va ishda o‗zgaruvchanligi. 
Ma‘lum xossali metallar uchun ularni moylash, moy miqdori, sifati va tozaligi muhim 
ahamiyatga ega. Etarli moylamaslik yoki past sifatli moy eyilish sur‘atini 
tezlashtiradi. Ichki yonuv dvigatellari uchun, bundan tashqari, nasosga kelayotgan 
yonilg‗ining va silindrlarga so‗rilayotgan havoning tozaligi ham katta ahamiyatga 
ega. Moy, havo va yonilg‗i eyilishga sabab bo‗ladigan turli aralashmalar bilan 
qanchalik ko‗p ifloslangan bo‗lsa, eyilish sur‘ati shuncha tez bo‗ladi. Korroziya 
(zanglash) ga sabab bo‗ladigan moddalar qancha ko‗p bo‗lsa, detallar shuncha kuchli 
eyiladi; 

ishqalanuvchi yuzalarning juftlashtirilish, bir-biriga urinish va ishlov 
berilishi sharoitlari
.
YUzalarning quruq ishqalanishi, uzellarning o‗qdoshligi, yuzalar 
va o‗qlarning parallelligi, tikligining buzilishi eyilish sur‘atini doim kattalashtiradi. 
Detallarni ishlab chiqarish nuqsonlari va tiklashdagi xatolar ham detallarning 
eyilishini tezlashtiradi va shikastlanishga olib keladi. Detallarning sirtiga qo‗pol 
ishlov berilganda sirtlari toza ishlov berilgan sirtlarga nisbatan tez eyiladi; 

eyilish mahsulotlarining turi va xossalari
.
Odatda yirik va qattiq zarrachalar 
eyilish sur‘atini oshiradi.
Eyilish xarakterining tahlili (79-rasm) shuni ko‗rsatadiki: 
-
chiniqtirishda eyilish qancha kam va chiniqtirishdan keyin ishqalanuvchi juftning 
eyilish sur‘ati qancha past bo‗lsa, mashinaning me‘riy foydalanish vaqti shuncha 
ko‗p bo‗ladi; 
-
detallar eyilishining o‗zgarish qonuniyati ishqalanuvchi juftning ishiga insonning 
aralashuvi zarur bo‗lgan vaqtni aniqlashga imkon beradi.
-
detallarning mashinaning ish vaqtida eyilishidan tashqari, qishloq xo‗jaligi 
texnikasini noto‗g‗ri saqlashda ham detallar eyiladi. 

---

166 
Detalning zanglashi, darz ketishi, rezina va plastmassaning parchalanishi va 
boshqalar sababli mashinalar kuchli eyiladi va hatto shikastlanadi.