A k a d e m I y a axborot xavfsizligi

Elektromagnit ma’lumotlar chiqish kanalining sinflanishi 
 
Paydo bo‘lish tabiati 
bo‘yicha 
 
Nurning diapazoni bo‘yicha 
 
Tarqalish muhiti 
bo‘yicha 
 
Akustik 
o‘zgartiruvchi
 
Elektromagnit nur 
 
Parazit aloqa va 
navodka 
O‘ta uzun to‘lqinlar 
 
Uzun to‘lqinlar 
 
O‘rta to‘lqinlar 
 
Qisqa to‘lqinlar 
 
Ultra qisqa to‘lqinlar 
 
Havosiz fazo
 
 
Havoda 
 
Yerda 
 
Suvda 
 
Yo‘naltiruvchi tizimlar 

---

 
41 
 
 
Ishlab chiqarishda, ilmiy faoliyatlarda va axborotlarni avtomatik qayta 
ishlashda  turli  texnik  ta’minot  vositalaridan  keng  foydalanish  deb  nom 
olgan  ma’lumotlar  chiqib  ketishi  texnik  kanallari  guruhining  paydo 
bo‘lishiga  olib  keldi.  Ularda  ma’lumotlarni  tashuvchi  bo‘lib,  turli  xil 
toifadagi yondosh elektromagnit nurlanishlar va navodkalar (YOEMNN): 
akustik-o‘zgartiriladigan, nurlanuvchan hamda zararli aloqa va navodkalar 
hisoblanadi.  YOEMNN  ixtiyoriy  elektron  qurilmaga,  tizimlarga,  tabiiy 
xususiyatlarga ega bo‘lgan mahsulotlarga xosdir. 
Xavfli  nurlanishga  asos  bo‘luvchi  fizik  hodisalar  turli  xil  tavsiflarga 
ega.  Shuning  bilan  birga,  bunday  nurlanish  hisobiga  bo‘ladigan  umumiy 
ko‘rinishidagi 
ma’lumotlar 
chiqib 
ketishini, 
himoyalanadigan 
ma’lumotlarning  biror  «qo‘shimcha»  aloqa  tizimi  orqali  uzatilishi  deb 
qarash mumkin.  
Shuni  ta’kidlash  joizki,  texnik  vosita  va  tizimlar  nafaqat  qayta 
ishlanadigan  axborotlardan  iborat  bo‘lgan  signallarni  fazoga  tarqatadi, 
balki  o‘zining  mikrofon  yoki  antennasi  yordamida  akustik  yoki  magnit 
(elektromagnit)  nurlanishlarni  qabul  ham  qiladi,  ularni  elektr  signaliga 
aylantiradi va o‘z aloqa liniyasi orqali, odatda nazoratsiz, jo‘natadi. Bu esa 
ma’lumot chiqib ketishi xavfini yanada orttiradi. 
Alohida  texnik  vositalar  o‘z  tarkibida  «mikrofon»  va  «antenna»  kabi