A. J. Tuychiyev Iqtisoiyot fanlari doktori, professor

Professional buxgalteriya tashkilotlari a’zosi sifatida majburiyatlar 
Deyarli barcha milliy auditorlik kasblarida bir xil intizomiy sud mavjud. 
Ko‘pgina mamlakatlarda auditga aloqador bo‘lishidan qat’i nazar, har qanday kishi 
auditorga qarshi shikoyat berishi mumkin. Intizomiy sudi odatda auditorlik va 
yuridik kasb vakillari, ba’zan esa jamoatchilik vakillaridan iborat. Da’vogar va 
sudlanuvchining dalillarini eshitgan holda, sud o‘z qarorini qabul qiladi va 
auditorga nisbatan (agar mavjud bo‘lsa) sanksiyani belgilaydi. Bu sanksiya turli xil 
bo‘lishi mumkin. Bu quyidagilar bo‘lishi mumkin: 
■ jarima; 

---

29 
■ xayfsan (og‘zaki yoki yozma); 
■ cheklangan vaqt (masalan, olti oy) faoliyatingizni to‘xtatib turish; yoki 
■ kasbingizning umrbod taqiqlanishi. 
Ayrim mamlakatlarda ushbu intizomiy sudlarning ishi ommaviydir. 
Ko‘pgina mamlakatlarda sud hukmlari, xususan, sud qarori faoliyatni to‘xtatib 
turish yoki umrbod taqiqlanish bo‘lsa, ommaga e’lon qilinadi. Odatda intizomiy 
sud qarori ustidan shikoyat qilish mumkin. Auditor muvaffaqiyatsizligi uchun 
intizomiy sud tomonidan hukm qilingan deb hisoblang. Bu auditorga nisbatan 
fuqaroviy da’voga etarlimi? Yo‘q. Auditor fuqaroviy da’vosi bilan yuridek 
javobgarlikka tortilishi uchun quyidagi shartlarni bajarish kerak: 
■ Auditorlik tekshiruvida auditorning ehtiyotsizligini isbotlash kerak 
(ehtiyotsizlik muammosi). Intizomiy sud tomonidan chiqarilgan hukm odatda 
ushbu shartni bajarish uchun asosdir. 
■ Auditorning da’vogarga nisbatan majburiyati bor (professional faoliyati 
tufayli). 
■ Da’vogar o‘zining yo‘qotishlari audit muvaffaqiyasizligi sababli 
bo‘lganligini isbotlashi kerak (sabab oqibat muammosi). 
■ Da’vogar o‘zining yo‘qotishlarini aniqlashtirishi kerak. 
Audit bozoridagi ayrim o‘zgarishlar 
Audit nazariyalarini muhokama qilishda Politsiyachi nazariyasida tarixiy 
o‘zgarishlar davrida (1940 yildan 2002 yilgacha), firibgarlikning oldini olish va 
aniqlashga, moliyaviy hisobotlar haqqoniyligi va adolatliligini tekshirishga izoh 
berishning imkoni bo‘lmaganligi qayd etib o‘tildi. Auditorlik bozorining o‘zgarishi 
bilan bog‘liq bo‘lgan auditorlik vazifalarini rivojlantirish, odatda, auditorlik 
tekshiruvi oralig‘idagi munozarali deb hisoblanadigan jamoat muhokamasining 
obekti sanalanadi. Bu kamchilik auditorlik xizmatlaridan foydalanuvchilar 
auditorlardan hozirgi amaliyotga mos bo‘lmagan vazifalar yuzasidan kutgan 
ortiqcha natijalaridan kelib chiqadi. 

---

30