A. I. To’rayev, F. F. Axrorov, M. M. Rahmatov

Arablar davrida davlat boshqaruvidagi lavozimlar va unvonlar 
ta’rifi. 
1
Эшов.Б. Ўзбекистон давлатчилиги ва бошқаруви тарихи. -T.: 2012. -Б.153-154. 
2
Баракаев.Ж, Ҳайдаров.Й. Бухоро тарихи. -T.: “Ўқитувчи”, 1991. -Б. 26-28. 

---

20 
Xalifa-
davlat boshlig’i. Ya’ni “o’rinbosar” deb atalgan avvaliga 
saylangan keyinchalik sulolaviy boshqaruv bo’lgan. 
Vazir ul vuzaro (ulug’ vazir)-
xalifalikdagi siyosiy va ijtimoiy-
iqtisodiy masalalarni hal etishda rahbarlik qilgan. 
Amir ul-umaro-
xalifalikdagi barcha harbiy ishlarni boshqarish 
uni qo’lida bo’lgan. 
Sohibi xaros-
xalifaning buyruq va farmonlari bajaruvchilar unga 
tobe hukmdorlar. Sohibi xaros degan nom bilan aytilgan.
 
Ministr-
xalifa shaxsan tayinlagan “rais-ud-devon” devonlarni 
boshqaruvchi shaxs. 
Shayx ul-islom-
eng yuqori pog’onada turuvchi huquqshunos 
hisoblangan. 
Muftiy-
ayrim mamlakatlarda fatvo (dunyoviy hukmdorlarni 
qarorlari va farmonlarini yozma ravishda tasdiqlash) beruvchi, qaror 
chiqaruvchi, sud ishlarini amalga oshirgan oliy martabali shaxs 
sanalgan.
Mujtahil-
oliy darajaga erishgan ilm sohibi, ya’ni ijtihod (oliy 
qonun ilmi) ni egallagan shaxs bo’lgan.
Qozi-
murosli vaziyatlarni yechish uchun unga murojat qilingan. 
Yoki sud ishlari boshqarar va tortishuvli vaziyatlarni yechuvchi 
amaldordir. 
Said- 
payg’ambarimiz avlodlari hisoblanib shahar yoki qabilalar 
ittifoqining rahbari bo’lgan. 
Qirot-
pul birligi. Keyinchalik xazina eshigi boshlig’i lavozimi 
bo’lgan. 
Sadr-
vaqf mulklari boshqaruvi bilan shug’ullangan diniy 
lavozim. 
Mahalliy boshqaruvdagi mansab va unvonlar. 
Amir-
viloyat dehqonlari yirik yer egalari xalifalik noibining 
mahalliy aholi orasidan bo’lgan vakiliga bo’ysungan. Ular amir 
unvoniga ega hisoblanar edi. 
Noib-
zabt etilgan davlatlar hududi arab xalifaligi viloyatlariga 
aylantirilib ularni noiblar boshqargan. Viloyat noiblarini lavozimga 
tayinlash yoki lavozimdan bo’shatish xalifa ixtiyorida bo’lgan.