Ҳақ эвазига хизмат кўрсатиш


Haq evaziga xizmat ko`rsatish turlari



Download 60,5 Kb.
bet2/2
Sana09.07.2022
Hajmi60,5 Kb.
#761041
1   2
Bog'liq
Haq evaziga xizmat ko`rsatish

2. Haq evaziga xizmat ko`rsatish turlari

Haq evaziga xizmat ko`rsatish shartnomasi bir necha turlarga ajratiladi. Ular xizmat ko`rsatishning xususiyatiga qarab alok^ xizmati, tibbiy xizmat, veterinariya xizmati, auditorlik xizmati, huquqiy xizmat, maslahat xizmati, axborot xizmati, ta`lim berish (pullik) xizmati, sayyohlik xizmati va shunga o`xshash boshqa xizmatlardan iborat. Bu xizmatlar o`z xususiyati, xizmat ko`rsatish holati, xarakteri va huquqiy tartibga solinishi jihatidan biri ikkinchisvdan farqlanadi. Ammo ularning umumiy o`xshashligi ham mavjud. Chunonchi, mazkur shartnomada bir tomonda xizmat ko`rsatuvchi (ijrochi), ikkinchi tomonda esa undan foydalanuvchi-buyurtmachi ishtirok etadi. Shu sababli ularga haq evaziga xyzmat ko`rsatish shartnomasi sifatida ta`rif berilgan.


Fuqarolar, shuningdek, yuridik shaxslar, haq evaziga xizmat ko`rsatish huquqiga ega bo`lgan va xizmat ko`rsatish uchun belgilangan tartibda ruxsat olgan tashkilotlar ijrochi sifatida qatnashadilar. Tadbirkorlik faoliyati bilan shug`ullanish uchun ruxsatnoma olgan fuqarolar ham haq evaziga xizmat ko`rsata oladi.
Haq evaziga xizmat ko`rsatuvchi korxonalar davlat ro`yxatidan o`t^an paytdan boshlab yuridik shaxs hisoblanadi va xizmat ko`rsatish faoliyatiga ega bo`ladi.
Xizmat ko`rsatuvchi korxonalar bilan shu xizmatdan foydalanuvchilar o`rtasida shartnoma tuziladi. Shartnoma yozma tartibda rasmiylashtiriladi.
Haq evaziga xizmat ko`rsatish shartnomasi bo`yicha har ikki tarafda ham huquq va burch kelib chiqadi. Chunonchi, aloqa xizmati ko`rsatish shartnomasiga muvofiq xizmat ko`rsatuvchi tashkilot buyurtmachilarga pochta hujjatlarini belgilangan manzilga jo`natish, mijozlarga kundalik matbuot xabarlari, shuningdek, gazeta-jurnallarni uyiga ski boshqa belgilangan joylarga vaqtida yetkazib berish, telefon xizmati ko`rsatish bo`yicha tuzilgan shartnomalardan kelib chiqadigan vazifalarni o`z vaqgida maromiga yetkazib bajarish bo`lsa, buyurtmachilar buning uchun belgilangan xizmat haqini to`lab turishga majbur bo`ladi.
Tibbiy xizmat ko`rsatish huquqiga xizmatni bajarishga ixtisoslashgan tashkilot, shuningdek, yetarlicha tibbiy xizmat ko`rsatish bilimiga va bu haqsa tegishli hujjatlarga ega bo`lgan hamda belgilangan tartibda ruxsat olgan shaxslar ega bo`ladilar. Tibbiy xizmatdan foydalanuvchilar esa, agar bunday xizmat ko`rsatish tekinga bajariladigan bo`lmasa, kelishilgan haqni to`lashga majbur bo`ladi.
Veterinariya xizmati bo`yicha xizmat ko`rsatuvchi tashkilot buyurtmachi fermerlarga yoki aholiga ularning molini davolash bo`yicha malakali xizmat ko`rsatish majburiyatini olsya, buyurtmachi shartnoma bo`yicha belgalangan xizmat haqi va boshqa majburiyatlarni bajarishi shart bo`ladi.
Axborot, maslahat berish va sayyohlik xizmati ko`rsatish bo`yicha ushbu vazifalarni bajaruvchi tashkilot tegishli xizmatni shartnoma bo`yicha sifatli qilib bajarishga, buyurtmachi esa kelishilgan xizmat haqini o`z vaqgida to`lashga majbur.
Notariat, advokatura va boshqa xuquqiy xizmat ko`rsatuvchi tashkilotlar, firmalar qonunga muvofiq va taraflar o`rtasida tuZilgan shartnomaga muvofiq huquqiy xizmat ko`rsatishga, buyurtmachilar esa kelishilgan haqni belgilangan vaqt va tartibda to`lashga haqpi bo`ladi,
Ta`lim (repititorlik) xizmati tegishli guvohnomasi, ya`ni ruxsatnomasi bo`lgan va malakali ixtisosga ega xususiy tadbirkor tomonidan yoki bu faoliyat bilan shurullanish huquqiga ega bo`lgan firma tomonidan ko`rsatiladi. Mijoz, ya`ni ta`lim olishga muhgoj shaxs belgilangan yoki kelishilgan xizmat haqini to`lashga majbur. 3. Auditorlik xizmati. Bu xizmat tadbirkorlikning bir turi xisoblanadi. O`zbekiston Respublikasining «Auditorlik faoliyati to`g`risida»gi qonunining 1-moddasida audit tushunchasi berilgan. Unda belgilanishicha, Audit muayyan vakolatlar berilgan shaxslar auditorlar (audigorlik firmalari) tomonvdan xo`jalik yuritayotgan, subyektlar moliyaviy hisobotlarning to`g`riligini, ular amalga oshirgan moliyaviy va xo`jalik operatsiyalari O`zbekiston Respublikasining qonunlari hamda boshqa me`yoriy hujjatlariga qay darajada muvofiqligini, shuningdek mukammalligi va asosliligini, buxgalteriya hisob-kitobi va boshqa moliyaviy hisobot yuritishga doir talablarga qay darajada monandligini tekshirish maqsadida o`tkaziladigan moliya hujjatlarining ekspertizasi va taxlilidir. Audit shuningdek konsaltingni — mijoz bilan shartnoma asosida xizmatlar ko`rsatishni o`z ichiga oladi`.
Auditor — belgilangan tartibda auditorlik faoliyati bilan shug`ullanish huquqini olgan va auditorlarning kasb ro`yxatiga kiritilgan mutaxassisdir.
Auditorlik xizmati auditorlik firmasi tomonidan olib boriladk. Auditorlik firmasi — yuridik yoki jismoniy shaxs tomonidan tuzilgan, belgilangan tartibda ro`yxatdan o`tkazilgan ustaviga ko`ra faoliyat sohasi auditorlik xizmatlari ko`rsatishdan iborat bo`lgan korxonadir.
Auditorlik firmalari kichik korxonalar, mas`uliyati cheklangan jamiyatlar va boshqa tashkiliy-huquqiy shakldagi korxonalar tarzida tuzilishi mumkin.

Auditorlar va auditorlik firmalari davlat ro`yxatidan o`tib, litsenziya olganlaridan keyin o`z faoliyatlarini boshlaydilar.


Ma`lumki, iqgisodiyotning bozor munosabatlari tomon yuz tutishi moliyaviy nazoratning mohiyati, maqsadi va vazifalarini tubdan qayta ko`rib chiqish zaruriyatini tugdiradi. Moliyaviy nazoratning muqaddam davlat tomonidan tashkil etilgan taftish tizimi mulkchilikning turli shakllariga asoslanib tuzilgan yanga korxonalarning extiyojlarini qondira olmay qolgan edi, u bilan birga nodavlat korxonalarining tashkil topishi va ularning manfaatlari ham audit xizshtining tashkil etilishi, shuningdek, yuzaga kelgan yangi iqtisodiy sharoitda paydo bo`lgan muammolarni yechish borasida amaliy yordam ko`rsatuvchi hamda faoliyat ko`rsatayotgan korxonalarda qonunchilik buzilishining oldini oluvchi audit xizmati ko`rsatuvchi tashkilotning bo`lishini taqozo etgan edi.
Korxonalarning faoliyatiga yordam beruvchi audit xizmati taftishdan farq qiladi. Ular quyidagilardan iborat:
1. Taftish o`tkazishdan asosiy maqsad korxonalardagi o`g`rilik, ko`zbo`yamachilik va boshqa kamchiliklarni topish va uning asosida aybdorni javobgarlikka tortishdir. Auditorlik tekshiruvining asosiy maqsadi esa, mijoz korxona moliyaviy hisobotini buxgalteriya hisoboti bo`yicha amaldagi nizom, andoza va ko`rsatmalarga mos kelishi nuqgai nazardan baholash, bu borada unga amaliy yordam ko`rsatish va mijoz bilan o`zaro manfaatdorlik asosida hamkorlik qilishdan iborat.
2. Taftish oldiga qo`yilgan vazifa korxona faoliyatlarining saqlanishini ta`minlash, qonunbuzarlarni va xizmat vazifasini suiiste`mol qilish hollarining odsini olishdir. Audit amalga oshiradigan vazifa esa, mijoz korxonaning moliyaviy holatini yaxshilash, uning ta`sir doirasini kuchaytirish, raqobatga bardoshlilik darajasini oshirish, firma daromadining rivojlanish istiqbollarini belgalash bo`yicha maslahatlar berishdan iborat.
3. Taftish boshqaruvining bo`ysunuvchi, itoat etishi bo`yicha amalga oshirilgan tekshiruv bo`lib, asosan yuqori tashkilotlar va javobgarlikka tortish huquqiga ega bo`lgan muassasalar extiyojini qondirish maqsadida amalga oshirilada. Audit esa ufqiy yo`nalish buyicha tashkil etidgan tekshiruv bo`lib, mijoz firma va u bilan shartnoma asosida bog`liq bo`lgan banklar, soliq mahkamalari, sug`urta kompaniyalari kabi hamkorlar va hissadorlar manfaatini ko`zlab amalga oshiriladi.
4. Taftish o`tkazuvchi shaxs, asosan, taftish idorasining xodimi hisoblanadi va uning xulosasi ko`pchilik hollarda rahbarning irodasiga bog`liqbo`ladi. Audit esa, mustaqil ekspert maqomiga ega bo`lib, tekshiruv bo`yicha mustaqil xulosa beradi.
5. Taftish yuqori tashkilotlar va javobgarlikka tortish huquqiga ega bo`lgan muassasalar tomonidan asosan majburiy tarzda tashkil qilinadi. Audit esa asosan korxonaning o`z xohishlariga ko`ra, ularning murojaati asosida amalga oshiriladi.
6. Taftishning xarajatlari asosan tekshiruvni tayinlagan yuqori tashkilotlar gomonidan qoplansa, auditorlik tekshiruvining harakatlari shartnomaga muvofiq tekshiruv o`tkazilayotgan firma hisobidan qoplanadi.
7. Taftish natijalari tekshiruvni belgilangan tashkilotlarga katta miqdorda davlat mulkini talon-toroj yoki qonundan chetga chiqishlar aniqlanganda, tergov va sud muassasalariga taqsim qilishi mumkin. Auditorlik tekshiruvi natijalari esa, agar u javobgarlikka tortish huquqiga ega bo`lgan tashkilotlar tomonidan maxsus tayinlanmagan bo`lsa, ishga yollagan firma rahbariyatiga beriladi va zaruriyatga ko`ra, uning asosiy holatlari xissadorlar yigilishiga taqdim etilishi mumkin. Bu ma`lumotlar boshqa tashkilotlarga firma rahbariyatining ruxsati bilangina beriladi. Boshqa hollarda mustaqil auditor firmasi tomonidan sir saqdanadi.
Agar auditorlik tekshiruvi natijalari ?sosida berilgan ko`rsatmalardan tekshiruv o`tkazilgan korxona zarar qo`rsa, shu zararni mijoz, auditor yoki auditorlik firmasidan qonunda ko`rsatilgan tartibda undirib olish huquqiga ega.
8. Faoliyat xususiyatiga ko`ra taftish yuqori tashkilotlar tomo»:idan berilgan buyruq yoki ko`rsatmalarni bajarish bilan bog`liq jarayondir. Audit esa tadbirkorlik faoliyati. Auditor korxonaning moliyaviy hisobotini tekshirish bilan cheklanib qolmay balki mijozga haq evaziga moliya, buxgalteriya xisoboti, valyuta muomalalarini yuritish, bank ishi, yeug`urta kompaniyalari faoliyati, tashqi bozorga chiqish singari faoliyat yo`nalishlari bo`yicha maslahatlar berish bilan ham shug`ullanadi.
Taftish va auditorlik faoliyati, shuningdek tekshiruv natijalarini rasmiylashtirish tartibga ko`ra farqlanadi. Masalan, taftish o`tkazish natijalari dalolatnoma holida rasmiylashtiriladi va u korxona faoliyatida qonunchilikka rioya qilish holati to`g`risida xulosa chiqarish va aybdorlarni jazolash maqsadida yuqori tashkilotlar yoki tekshiruvni tayinlagan idoralariga taqsim etadi. Uning ma`lumotlari aksariyat hollarda keng xalq ommasiga e`lon qilinmaydi. Auditorlik tekshiruvi natijalari esa, auditor hisoboti va xulosasi holida rasmiylashtiriladi. Auditor xulosasi muhim hujjat bo`lib, u mijoz tomonidan moliyaviy xisobotlar bilan birga matbuotda e`lon qilinishi mumkin. Bu eyea u bilan qamkorlik qilayotgan va qilmoqchi bo`lgan yuridik hamda jismoniy shaxslarning e`tiborini o`ziga jalb qiyaish uchun qulay imkoniyat yaratadi.
Demak, audit xizmati taftish o`tkazishning o`rnini egallamaydi. Chunki moliyaviy taftish o`tkazish ham o`z ahamiyatiga ega. Ammo auditorlik xizmati hozirgi bozor iqtisodi munosabatlariga o`tishda muhim bo`lib, xo`jalik subyeyetlari bo`lgan korxona, tashkilotlarga xo`jalik, tadbirkeryaik faoliyatini qonunga muvofiqtarzda yurgazishda nihoyatda katta yordam ko`rsatmokda. Demak, moliyaviy taftish ham auditorlik xizmati ham, tadbirkorlarning xo`jalik va moliyaviy faoliyatini to`g`ri yurgizishda muhim o`ringd ega.
Auditorlik xizmati taraflar tomonidan tuzilgan shartnshexe asosan olib boriladi. Mazkur shartnomaga muvofiq har ikki tomonda ham huquq va burch paydo bo`ladi. Agar ular auditoryaik xizmati ko`rsatish shartnomasini buzsa, shartnoshda belgilanganidek hamda Auditorlik faoliyati to`g`risidagi qonunning 12-moddasida ko`rsatilgan tartibda mulkiy, ma`muriy yoki intizomiy javobgarlikka tortiladi.
Adabiyotlar:


1 Karimov I. A.. O`zbekiston buyuk kelajak sari (O`zbekiston XXI asr bo`sagasida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafo-latlari). T., «O`zbekiston», 1998, 567-6.
2. «Xalq so`zi», 2000 yil 15 iyun.
3. Karimov I. A. O`zbekiston iqtisodiy islohotlarni chuqurlashtirish yo`lida. T., «O`zbekiston», 1995, 241-6.
4. O`zbekiston Respublikasining Korxonalar, Ijara, Mulkchilik to`g`risidagi qonunlari. T., «Adolat», 1997.
5. www.ziyonet.uz
Download 60,5 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish