A. D. Kayumov gruntshunoslik

3.8-rasm. Kapillyar kuchlarining ta’sir chizmasi: a va b – suv va kapillyar 
devori orasidagi molekulalarning o„zaro ta‟sir kuchi; d-kapillyar diametr; R-
menisk egrisi radiusi. 
 
Kapillyar  g„ovakliklar  bo„yicha  gruntlarda  suvning  ko„tarilishini,  suvning 
qattiq  zarra  bilan  o„zaro  ta‟sirlanishida  g„ovakliklarda  hosil  bo„ladigan,  egilgan 
menisklarning ko„tarish kuchi natijasi kabi tasavur qilish mumkin. Laplas ifodasi 
asosida bunday menisk ko„tarish kuchi (Q) teng bo„ladi: 

---

105
 
 
                                                       
r
Q


cos
2

,                                             (3.6) 
bu yerda α – suyuqlikning yuza tortish qiymati; θ – namlashning chetki burchagi; r 
– kapillyarning radiusi. 
 
Gruntlarda  kapillyar  ko„tarilishning  balandligini  aniqlash  uchun  Laplas 
ifodasi asos bo„lib xizmat qiladi. U quyidagi ko„rinishga ega: 
                                                    
w
K
rg
H



cos
2

,                                             (3.7) 
 
bu yerda g – og„irlik kuchi tezlanishi va suyuqlik zichligi (suv uchun ρ
w
=1). 
 
Muhandis  geologik  tadqiqotlar  amaliyotida  kapillyar  xossalari,  odatda, 
kapillyar  ko„tarilishning  maksimal  balandligi  (h
c
,  santimetr  yoki  metrda 
o„lchanadigan) va kapillyar ko„tarilish tezligi (v
c
, odatda sm/soatda o„lchanadigan) 
va  kapillyar  bosim  (r
kap
)  bilan  tavsiflanadi.  Ularning  qiymati  ko„p  omillar  bilan 
aniqlanadi,  ularning  ichida  eng  muhimi  gruntning  granulometrik  va  kimyoviy-
mineral tarkibi, ularning struktura-teksturali xususiyati, shuningdek suvli eritmani 
tarkibidir. 
 
Gruntlarda  suvning  kapillyarlardan  ko„tarilishi  natijasida,  grunt  suvlaridan 
yuqorida aeratsiya hududida, kapillyar kayma hosil bo„ladi (3.9-rasm).