А. Бурханов, К. Рахматов

 
10.1. Минтақавий сиёсат: концепция, турлари, объектлар, 
субъектлар, амалга ошириш механизми 
Ҳар қандай минтақа ўзига хос хусусиятлар билан ажралиб турадиган 
ҳудуддир. Ўзига хос хусусиятлар бир мамлакатни, жаҳон минтақаларини 
(маданияти ва сивилизация, маданий ва тарихий, геосиёсий, халқаро сиёсий 
ва ҳоказо) ва мамлакатлар ичидаги ҳудудларни (ички ҳудудлар деб аталади) 
ўз ичига олган ҳудудларга эга.
Дунё каби ички минтақалар уларнинг ривожланиш шароитларининг 
тенгсизлиги каби хусусиятга эга.
Бу тенгсизлик турли омилларга боғлиқ: демографик, экологик, 
геосиёсий, ижтимоий-тарихий, ўтмишда мавжуд бўлган айрим муаммолар ва 
албатта, табиий ва иқлимий. Масалан, Ўзбекистон ҳудудларини 2/3 қисмини 
ташкил этадиган чўл ва саҳро ҳудудлари одамларнинг яшаш тарзи учун 
салбий табиий шароитларга эга. Ёки Тошкент шаҳрига туташ бўлган 
Тошкент вилояти потенциали мамлакатимизда жуда юқори баҳоланади. 

---

327
Минтақага хос бўлган шароитлар тенгсизлиги иқтисодий ривожланиш 
даражаси, аҳолининг сифати, аҳолининг турмуш даражаси бошқача эканлиги 
билан белгиланади. Бу ўз конституциялари билан эълон қилинган энг кам 
миқдордаги давлатлар ҳудудида ҳам ҳамма жойда бир хил қўлланилади.
Ички минтақаларни ривожлантириш учун шароитлар тенгсизлиги давлат 
минтақавий сиёсатининг объектив асосидир.
Давлатнинг минтақавий сиёсати
- мамлакатнинг сиёсий, иқтисодий, 
ижтимоий ва экологик ривожланишини давлат, минтақалар ва минтақалар 
ўртасидаги ўзаро муносабатларни акс эттирадиган кенг кўламли, минтақавий 
жиҳатдан бошқариш учун фаолият доираси ҳисобланади.
Одатда, минтақавий сиёсатнинг қуйидаги турлари фарқланади: 
иқтисодий, ижтимоий, демографик, экологик, илмий-техникавий. 
Минтақавий сиёсат - ишлаб чиқариш кучларини янада оқилона 
тақсимлашга, алоҳида ҳудудлар ривожланишидаги фарқларни бартараф 
этишга ёрдам берадиган қонунчилик, маъмурий ва экологик тадбирлар 
тизими. Яъни, охир-оқибат, минтақавий ривожланишда мувозанатни 
таъминлаш, ҳудудий номутаносибликни бартараф этиш асосий мақсад қилиб 
олинади. Ушбу мақсад минтақавий сиёсатда муайян мувозанатни сақлашни 
талаб қилади: марказлаштириш ва марказсизлаштириш, давлатчилик ва 
автоном, табиий фарқлар ва тартибга солиш.
Ҳудудий ривожланишни тартибга солиш турли даражаларда - маҳаллий, 
минтақавий ва давлат томонидан амалга оширилади. Ҳозирги вақтда 
минтақавий сиёсатнинг давлатлараро даражасини (масалан, Европа 
Иттифоқи) ажратиш учун барча асослар мавжуд.
Минтақавий сиёсатнинг объекти сифатида минтақа, аниқроғи, 
ижтимоий-иқтисодий минтақалар тушунилади. Ушбу сиёсат асосан 
ижтимоий-иқтисодий хусусиятдаги ҳудудий фарқларни юмшатишга 
қаратилган. Минтақавий объектларни бошқариш орқали уларнинг ишлаб 
чиқариш, ижтимоий, пул-кредит, молиявий ва бошқа соҳаларини қўллаб-
қувватлашга йўналтирилиши мумкин.

---

328
Минтақавий сиёсат субъектлари маҳаллий, минтақавий, давлат, 
давлатлар даражасида махсус ваколатга эга органлардир. 
Минтақавий сиёсатнинг воситалари ҳар хил: молиявий (ёрдам, 
имтиёзлар, жарималар ва бошқалар), маъмурий (рухсатнома ва тақиқлар), 
инфратузилма (биринчи навбатда йўлларни қуриш).
Минтақавий сиёсат механизмлари ҳам ҳар хил. Ушбу сиёсат ҳудудларда 
ресурсларини тақсимлаш яъни биринчи навбатда, молиявий (махсус), турли 
хил махсус дастурлар (муаммолар, мақсадлар) орқали амалга оширилади. 
Ҳудудий жиҳатдан фарқлар деярли барча мамлакатлар учун кенг 
тарқалган. Бироқ, минтақавий сиёсатнинг мақсад ва вазифалари шунингдек 
унинг шакллари ва усуллари ҳудуларга тўлалигича мос келаверамайди ва 
жуда кенг чегараларда ўзгариб туради.
Шунга қарамай, амалда деярли барча мамлакатларда умумий мақсадлар 
мавжуд. Бу борада рус олимлари Ю.Н. Гладкий и А.И. Чистобаев қуйидаги 
вазифаларни алоҳида таъкидлайди:
- ягона иқтисодий маконни яратиш ва мустаҳкамлаш ҳамда давлатнинг 
иқтисодий, ижтимоий, ҳуқуқий ва ташкилий асосларини таъминлаш;
- минтақаларнинг ижтимоий-иқтисодий ривожланиши учун шарт-
шароитларнинг нисбий тарзда тақсимланиши;
- давлатлар учун алоҳида стратегик аҳамиятга эга бўлган ҳудудларни 
устивор ривожланиши;
- табиий ресурслардан максимал даражада фойдаланиш, шу жумладан 
ресурслар, ҳудудларнинг хусусиятларини ҳисобга олиш; 
- атроф-муҳитни ифлосланишининг олдини олиш, ҳудудларни атроф-
муҳитни муҳофаза қилиш ва бошқалар.