A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a


 .2 .4 .  «Habib  us-siyar»



Download 6,54 Mb.
Pdf ko'rish
bet365/420
Sana31.12.2021
Hajmi6,54 Mb.
#275149
1   ...   361   362   363   364   365   366   367   368   ...   420
Bog'liq
--Manbashunoslik.Abdumajid Madraimov

6 .2 .4 .  «Habib  us-siyar»
“ Habib us-siyar fi axbor afrod ul-bashar”  (“ Inson xabarlari va fardlarida 
do'stning tarjim ai  h o li”)  nom li  m ashhu r tarixiy asar muallifi G 'iyosiddin 
X ondam irdir  (1475—1535).  U ning  to 'liq   ismi  G 'iyosid din   M uham m ad 
ibn  xoja  B u rx o n id d in d ir.  O ta s i  x o ja   H u m o m id d in   M u h a m m a d  
Tem uriylardan  Sulton  M ahm ud  M irzo (1459—1494-yillari C hag'oniyon, 
H uttalon,  Q unduz,  B ag'lon  va  B adaxshon  hokim i)ning  vaziri  bo'lgan. 
Ona  tarafidan  tarixchi  M uham m ad  M irxond  nabirasidir.
X ondam ir  15—16  yoshdaligi  cho g 'id a  Alisher  Navoiyning  e ’tiborini 
qozonadi  va  uning  kutubxonasiga  xizm atga  qabul  qilinadi.  U  to   Navoiy 
vafotiga  qadar,  ya’ni  1501-yil  3-yanvarigacha  xizm atda  bo'ldi  va  boy 
kutubxonasiga  m utasaddilik  qildi.  X o n d am ir  o 'zin in g   keng  va  chu qu r 
m a’lum otliligi,  ilm -fanga  chanqoqligi  va  salohiyati  bilan  ko'plarning 
tahsiniga sazovor bo'ldi.  U  haqda Alisher Navoiyning  “ Majolis un-nafois” 
tazkirasida  m ana  bulam i  o'qiym iz:  “ M avlono  X ondam ir  M irxondning 
farzandidir  va  salohiyatli  yigitdir.  Tarix  ilm ida  m ahorati  bo rd ir...” 1
Alisher Navoiy vafot  etgandan  keyin  X ondam ir m am lakatda kuchayib 
ketgan  o 'z a ro   kurash,  ayniqsa  saroyda  avjiga  m ingan  fisq-u  fujurlar 
oqibatida  Balxga  ketib qoldi  va  Badi’uzzam on  m irzo  (1496-1506-yillari 
Balx hokim i,  1517-yilda vafot  etgan)ning shaxsiy kotibi sifatida xizmatiga 
kirdi.  1507-yili  Hirot  Shayboniyxon  to m o n id an   ishg'ol  etilgandan  keyin, 
u  Zahiriddin  M uham m ad  Bobur  huzuriga  ketib  qoldi.  1512-yili  Bobur 
M ovarounnahrdan  siqib  chiqarilgach,  X ondam ir  G urjistonga  bordi  va 
Jo  1514-yilgacha  Pasht  qishlog'ida istiqom at  qildi.  U , asosan  ilmiy faoliyat 
bilan  m ashg'ul  bo'ldi.
'  Alishcr  Navoiy.  Asarlar.  !2 -jild .-T o sh k c n t.  1 9 6 6 - 1 2 5 -b e t.
211


1514—1517 -y illa ri  X o n d a m ir  Balx  u c h u n   k u ra sh   o lib   b o rg a n  
Badi’uzzam on  m irzoning  o ‘g‘li  M uham m ad  Z am on   bilan  birga  bo'lib, 
uning  kotibi  sifatida  xizmat  qildi.  M uham m ad  Z am o n  Safaviylardan 
yengilgach,  X ondam ir yana  G uijistonga  qaytib  bordi  va  ilmiy  faoliyatini 
davom   ettirdi.
1521-yili  X ondam ir  vazir  Habibullo  Sovajiyning  taklifi  bilan  Hirotga 
qaytib  bordi  va  uning  topshirig‘i  bilan  o'zining  yirik  tarixiy  asari  “ Habib 
us-siyar” ni  yozishga  kirishdi.  O radan  olti  yil  o'tgach,  1527-yilning  iyul 
oyida  X ondam ir  Hirotni  tark  etdi  va  bu  safar  Hindistonga  ketib  qoldi. 
Qishni  u Q andahorda kechirdi va  1528-yilning  17-sentabrida Agraga  kelib 
tushdi  va  Bobur  xizmatiga  qabul  qilindi.  Bobur  vafotidan  so'ng  uning 
to 'n g 'ich  o'g'li vataxt vorisi  Hum oyun (1530-1542,  ikkinchi  m arta  1555— 
1556)  bilan  birga  bo'ldi.  Tarixchi  Dehlida  vafot  etdi  va  vasiyatiga  ko'ra 
m ashhur  N izom uddin  Avliyo  m ozorida  A m ir  Xusrav  yoniga  dafn  etildi.
X ondam ir  sermahsul  olim   edi.  M ovarounnahr,  T urkiston,  Yaqin  va 
O 'rta   Sharq  xalqlari  tarixi  va  m adaniyatiga  oid  o 'n g a  yaqin  asar  yozib 
qoldirgan.  “ Xulosat  ul-axbor”  ( “Xabarlar xulosasi”),  “ M a o siru l-m u lu k ” 
( “ P odshohlar  asrdoshlari” ),  “ N om ayi  nom iy”  ( “Atoqli  m aktub lar” ), 
“ M ak o rim   u l- a x lo q ”  ( “ O lija n o b   x u lq la r” ),  “ D a s tu r  u l- v u z a r o ” 
(“Vazirlarga q o 'llan m a”),  “Q onuni  H um oyuni”  ( “ H um oyun qo nunlari”) 
va  “ H abib  us-siyar”  shular jum lasidandir.
X ondam im ing  ilmiy  m erosida  “ Habib  us-siyar”  nom li  yirik  tarixiy 
asari  alohida  o 'rin   tutadi  va  M ovarounnahr ham da  X urosonning  XV asr 
oxiri  va  XVI  asm in g   b irin ch i  choragidagi  ijtim oiy-siyosiy  tarixini 
o'rganishda  m uhim   va  qim m atli  m anbalardan  biri  bo 'lib   xizmat  qiladi. 
Asar  1521-1524-yillar orasida  yozilgan.  Lekin,  olim   H indistonda turgan 
yillari  ham   asari  ustida  m untazam   ish  olib  bordi,  uni  yangi  dalillar bilan 
boyitdi,  tah rir  qildi.  Kitob  to 'la   ravishda  1529-yili  yozib  tam om landi.
“ H abib us-siyar”  um um iy tarix yo'nalishidagi asar bo'lib, 
m u q ad d im a 
(iflitoh), xotim a (ixtitom ) va uch jild (m ujallad)dan  iborat.  O 'z  
navbatida 
h ar bir jild  to 'rt  qism  (juz)ga  bo'linadi.  Asam ing  I—II jildlari 
h a m d a  
III 
jildning  l - 2 - q is m i,  juzlari  T urkiston  xonlari,  C hingizxon 
va  u n in g  
M o'g'uliston,  Dashti  qipchoq,  M ovarounnahr  va  E ronda 
hu k m ro n lik  
qilgan  avlodi,  M am luklar1,  Kirm on  Qoraxitoylari,  K artlar  va 
X uroson 
sarbadorlari  tarixini  o 'z   ichiga  oladi.  Ill jildning  3-va  4-qism lari, 
juzlari 
esa yangi  bo'lib,  Xuroson va  M ovarounnahm ing XV asm ing 
90
-yillaridan
1  M am luklar  —  tu rk   va  chcrkas  qullaridan  chiqqan  sulola,  922—1217-yillari  M ism i  idora 
qilgan.
212


to 
1 5 2 4
-yilgacha  bo'lgan  ijtim oiy-siyosiy  ahvolini  ch u qur  va  atroflicha 
bayon  etadi.
“ H abib 
us-siyar”  asarida  katta  yer  egaligi,  iqtisodiy  ahvol,  tinim siz 
urushlar 
tufayli vujudga kelgan sharoit  to 'g 'risid a ayrim ,  diqqatga sazovor 
dalillar va  m a’lum otlam i  uchratam iz.  M asalan,  asarda  o 'z   aksini  topgan 
1498-yilgi  Sam arqand qam ali  paytidagi  shahar xalqining ayanchli  ahvoli, 
1 5 1 2
-yilgi  Safaviylar  tom o n id an   Q arshi  shahrida  uyushtirilgan  q irg 'in - 
qatli  om ,  1514,  1515-yilIari  X urosonda  yuz  bergan  qahatchilik  va  ochlik 
haqidagi  m a’lum otlar  ana  shular jum lasidandir.
X ondam im ing  ushbu  asarida  m uhim   ijtim oiy-iqtisodiy  m asalalaiga 
oid,  yer egaligi,  tarxonlar,  suyurg'ol  egalari  va  ulam ing jam iyatda tutgan  
mavqei,  T em uriylar  davlatining  m a ’m uriy  tuzulishi  haqida  q im m atli 
m a’lum otlar bor.  Shuningdek, asar etnografik va geografik m a’lum otlarga 
ham  boydir.
“ Habib us-siyar”  asarining qo 'ly o zm a  nusxalari  ko'p.  Asam ing  m atni 
1857-yili  Bombay shahrida va  1954-yili  T ehronda cho p qilingan.  U nd an 
ayrim  parchalar  rus,  fransuz  va  ingliz  tillarida  turli  to 'p lam lard a  e ’lon 
qilingan.  X ondam ir  ijodini  O 'zbekistonda  B.  A hm edov,  D.  Yusupova, 
M.  Ahm edov  va  boshqalar  tadqiq  etganlar.

Download 6,54 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   361   362   363   364   365   366   367   368   ...   420




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish