A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a



Download 6,54 Mb.
Pdf ko'rish
bet368/420
Sana31.12.2021
Hajmi6,54 Mb.
#275149
1   ...   364   365   366   367   368   369   370   371   ...   420
Bog'liq
--Manbashunoslik.Abdumajid Madraimov

6.2 .7.  «Abdullanoma»
“A bdullanom a”  yoki  “ Sharafnom ayi  shohiy”  asarining  ijodkori  XVI 
asrda  yashab  o 'tg an   buxorolik  shoir va  yirik  tarixchi  olim   Hofiz  Tanish 
Buxoriydir.  U  1549-yili  Buxoroyi sharifda  nufuzli  m ansabdor xonadonida 
dunyoga  kelgan.  Otasi  M ir  M uham m ad  al-B uxoriy  Buxoroning  ko'zga 
k o 'rin g a n   b o y o n larid an   b o 'lib ,  shayboniy  U b a y du llaxo nn in g  yaqin 
kishilaridan  bo'lgan,  1550-yilning boshlarida  Koshg'arga  ketib qolgan  va 
oradan  ikki  yil  chamasi  vaqt  o 'tg ach ,  o 'sh a  yurtda  vafot  etgan.
Hofiz  T anish  Buxoriy  o ‘z  davrining  c h u q u r  va  keng  m a ’lum otli 
kishilaridan bo'lib,  1584-yili Abdullaxon soniyning (15 8 3 -1 598-yy.) yaqin 
odam i  Q ulbobo  ko'kaltoshning tavsiyasi  bilan  Abdullaxonning xizmatiga 
qabul  q ilin g a n   va  u n in g   shaxsiy  v o qeanavisi,  tarix ch isi  vazifasiga 
tayinlangan.  Hofiz  Tanish  Buxoriy  um rining  oxirigacha  shu  lavozimda 
ishlagan.  M aleho  Sam arqandiyning  m a’lum otiga  k o'ra,  Hofiz  Tanish 
1589-yili  xotini  tarafidan  zaharlab  o'ldirilgan.
Hofiz  Tanish  o'zining  “A bdullanom a”  yoki  “ Sharafnom ayi  shohiy" 
asari bilan nom  chiqaigan.  Kitobda O'zbekiston, Q ozog'iston, shuningdek, 
qisman, Afg'oniston va  Eronning XVI  asrdagi  ijtimoiy-siyosiy tarixi  bayon 
qilinadi.  U ndan  tashqari,  asarda  Buxoro  xonligi  bilan  Eron,  Hindiston, 
K oshg'ar  va  Rossiya  o'rtasidagi  m unosabatlar  haqida  ham   qim matli 
m a’lum otlar bor. Asar XVI  asrning 80-yillari oxirida yozib tam om langan. 
Hofiz Tanishning zam ondoshi shoir va adabiyotshunos olim  Mutribiyning 
guvohlik berishiga qaraganda,  asam ing oxirgi qism ini, xonning topshirig'i 
bilan,  qozi  Poyanda  Zom iniy  (1602-yili  vafot  etgan)  yozgan.  Lekin,  bu 
fikmi  boshqa  m anbalar  tasdiqlam aydi.
“ Sharafnom ayi  shohiy”  m uallifining  rejasiga  ko'ra  asar 
m u q ad d im a, 
ikki  qism  yoki  m aqola  va  xotim adan  iborat  qilib  yozilishi 
m o'ljallangan.
216


M asalan,  m uqaddim a, odatdagidek A llohning m adhu sanosi,  hom iy, oliy 
hukm dor Abdullaxonning sha’niga aytiladigan ta ’rifu tavsif, asaming yozilishi 
tarixi, Abdullaxonning ota-bobolari, qadim da  M arkaziy Osiyoda istiqomat 
qilgan turk-m o‘g ‘ul qavmlari, Chingizxon va uning avlodi  haqida m a’lum ot, 
birinchi maqolada  M ovarounnahrda  1533—1583-yillar orasida sodir bo'lgan 
voqealar,  ikkinchi maqolada esa O 'zbekiston,  Q ozog'iston va qo'shni xorijiy 
m am lakatlarda  1583-yildan  keyin  yuz  berishi  m um kin  bo'lgan  voqealar, 
xotim ada esa A bdullaxonning olijanob fazilatlari,  uning bilan zam ondosh 
bo'lgan   shayxlar,  o lim lar,  shoirlar,  vazirlar  va  am irlar,  shuningdek, 
A b d u llax o n   z a m o n id a   q u rilg a n   b in o la r   h a q id a   m a ’lu m o t  b e rish i 
m o'ljallangan.  Lekin,  asar yozilishi jarayonida  reja  o'zgargan  -   birinchi 
va  ikkinchi  m aqolalar  qo'shib  yozilgan,  xotim a  esa  m uallifning  bevaqt 
vafoti sababli yozilm ay qolgan.
M uallif asar m uqaddim asini  yozishda  Narshaxiyning  “Tarixi  Buxoro” , 
shayxulislom   Safiuddin  A bubakr  A bdullo  Balxiyning  “ Fazoili  Balx” , 
lsta x riy n in g   “ K ito b   m aso lik   u l- m a m o lik ” ,  J u v a y n iy n in g   “ T arix i 
jahonkushoy” ,  Rashiduddinning “Jo m e ’ ut-tavorix” ,  M irxondning “ Ravzat 
us-safo” ,  S harafuddin  Ali  Y azdiyning  “ Z a fa rn o m a ”  va  M uham m ad 
H aydarning  “Tarixi  R ashidiy”  asarlarid a  keltirilgan  m a ’lu m otlard an 
foydalangan. XVI asm ing 30—60-yillari orasida yuz betgan voqealar saroyda 
m untazam  yuritib turiladigan kundalik daflar, sodir bo'lgan  m uhim  siyosiy 
voqealaming shohidi bo'lgan keksa kishilaming og'zaki axborotlari asosida, 
70—80-yillar  voqealari  esa  muallifning  bo'lib  o 'tg an   voqealarda  shaxsan 
o'zi  qatnashib  to'plagan  daliliy  m a’lum otlar  asosida  yozilgan.
“Sharafnomayi shohiy” asari qofiyali  nasr,  ya'ni saj -   murakkab badiiy 
uslubda  yozilgan.  U nda  sh e’riy  p arch alar  Firdavsiy,  Rudakiy,  S a’diy, 
Kamoliddin  Binoiy,  M ushfiqiy  va  m uallifning  o 'z   sh e’rlari,  “Q u r’oni 
karim ”  oyatlari,  “ Hadisi  sh a rif’lardan  p archalar  ham   ko'p.
Kitobda siyosiy voqealar bilan bir qatorda ijtimoiy-iqtisodiy mavzudagi 
m a’lum otlar,  m asalan,  y er  egaligining  iqto,  su y u rg 'o l,  ta n h o h   kabi 
shakllari,  turli-tu m an   soliq  va jarim alar,  m asalan,  xiroj,  ixrojot,  tag 'o r, 
ulufa,  q o 'n a lg 'a ,  m adadi  lashkar,  boj,  to m g 'a ,  begar;  o'Ija  va  uning 
lamiyatdagi  o 'm i,  asim i  qulga  aylantirish  hollari;  O 'zbekistonning  yirik 
shah arlari  va  h u n a rm a n d c h ilik n in g   u m u m iy   ah v o li;  S h a y b o n iy la r 
davlatining  m a'm uriy  tuzulishi,  Buxoro  xonligi  bilan  Rossiya,  H indiston 
va Koshg'ar o'rtasidagi  m unosabatlar haqida qim m atli dalil va m a’lum otlar 
mavjud.  Bundan tashqari, asar etnografik,  m asalan, o 'zbek xalqi tarkibiga 
kiigan  urug‘ va qavm lar nom lari  ham da topografik  m a’lum otlar,  masalan, 
B uxoro,  S a m a rq a n d ,  T o s h k e n t,  T e r m iz ,  K o 'lo b ,  Balx  kabi  yirik
217


shaharlardagi diqqatga sazovor binolar, osori atiqalar, shuningdek,  mazkur 
shaharlarning  geografik  holati  va  topografiyasi  haqidagi  axborotlarga 
nihoyatda  boydir.
Ushbu  asam ing  qo'lyozm a  nusxalari  ko‘p,  asl  m atnining  uchdan  ikki 
qismini  Sankt-Peterbuiglik olim a  M .Salohutdinova m scha taijimasi  bilan 
chop  etgan.  Kitob  1942— 1952-yillari  Sodiq  M irzayev  va  oxirgi  qismi 
Y u.H akim jonov  tom onidan  60-yillarda  o 'zb ek   tiliga  taijim a  qilinib,  I -
2-jildlari, zam rtuzatishlar, tadqiqot  va izohlar bilan  1966 va  1969-yillarda 
B.Ahmedov tom onidan  chop  qilingan.  3 -4 -jild la ri  bosilm ay qolgan  edi. 
1995-1997-yillarda  ikki  kitob holida  B.Ahmedov tom onidan  nashr etildi.

Download 6,54 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   364   365   366   367   368   369   370   371   ...   420




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish