A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

Mavzuni mustahkamlash uchun savollar
/ .
Arab tilida yozilgan manbalar va ulaming yurtimiz tarixini о 'rganishdagi
ahamiyati qanday?
2. Beruniyning “Osor ul-boqiya
 ” 
asarining tarixni о ‘rganishdagi ahamiyati
nimada?
3. Tabariyning “Tarix ar-rusul va-l-muluk
 
”asari tarixiy manba sifatida qanday
xususiyatlarga ega?
4. Shihobuddin Nisoviyning “Sirot us-sulton Jaloluddin Menkburni asart
mazmuni nimadan iborat va uning manba sifatidagi ahamiyati nimada?
5. • Devonu lug'at at-turk » asarining ilmiy ahamiyati nimada?
*
U s h b u m a v / u R. A h m e d o v n sa rig a ta y a n ib y o ritild i.
160

---

4 - M A V Z U . X I I I - X IV A S R L A R M A N B A L A R I
D a rsn in g m azm uni: 
U shbu d arsda vatanim iz tarixiga oid yozm a 
m a n b a la rn in g
yaratilishida fors tilining tutgan o ‘m i, u tildagi asosiy 
m a n b a la r 
to'g'risida talabalarga tushunch a bcriladi.
R eja:
4.1. Asosiy ijtimoiy-siyosiy voqealar.
4.2. M o'g'ul 
va 
Xitoy tillarida yozilgan m anbalar.
4.3. Huquqiy hujjatlar va yozishm alar.
4.4. Forsiy tilining m anbalarda tutgan o 'm i.
4.5. Fors tilidagi m anbalarning um um iy xususiyatlari va aham iyati.
Asosiy tushunchalar: 
Forsiy tildagi yozm a m anbalarga oid atam alar 
ham 
deyarli arab tilidagilar bilan bir xil ataladi yoki aynan bir tushuncha 
ikkala 
tilda ham ishlatiladi.
4 .1 . 
A sosiy siy o s iy -ijtim o iy v o q e a la r
1219-1221-yillar ichida O 'zbekiston m o'g'ullar tom onidan istilo etildi. 
1227-yili Chingizxon Yettisuv, K oshg'ar, M ovarounnahr va X orazm ning 
sharqiy qism ini, shuningdek, hozirgi A fg'onistonning shim oliy qism ini 
ikkinchi o 'g 'li C hig'atoyga (1 2 2 7 -1 2 4 1-y.) in ’om qildi. Bu ulus tarixda 
Chig'atoy ulusi nomi bilan m ashhur. C hig'atoy ulusining oliy hukm dorlari 
ham, qoraxitoylar singari, ulusni maxsus ijaradorlar, ya’ni xorazm lik 
m ashhur savdogar M ahm ud Y alavoch (1 1 2 5 -1 2 3 8 ) va uning o 'g 'li 
M a’sudbek (1238-1289) yordam ida idora qildilar.
Munko qoon (1251-1260) taxtga o'ltirgandan keyin, Jo'ji ulusining 
oliy hukmdori Botuxon (1227-1255) bilan til biriktirib. Chig'atoy avlodining 
ko'pchiligini qatl ettirdi 
va 
C hig'atoy ulusini o 'rtada bo'lib olishdi.
Lekin, 
oradan k o 'p vaqt o 'tm a y , 
O lg'u (1261-1266) ulus mustaqilligini 
tiklashga 
muvaffaq b o 'ld i. 
M uborakshoh (1266) va Baroqxon (1266-1271) 
davrida 
m o 'g 'u l hukm dorlari 
mahalliy aholi bilan yaqinlashish m aqsadida 
islom dinini 
qabul qildilar. N atijad a, 
1266-yili xon ham da ba'zi m o'g'ul 
urug'lari 
(m a sa la n , ja lo iriy la r) 
Y ettisuvdan M ovarounnahrga k o 'c h ib
о tdilar. Bu 
hoi o 'z navbatida 
tarqoqlik va parokandalikka olib keldi. XIV 
^ m in g 50-yillariga kelib, 
C hig'atoy ulusi ikkiga ajralib ketdi — Yettisuv va 
1НЧ 
аГС*а qo*gan 
m o ‘K‘u llar 
mustaqillik e ’lon qilib, o 'z davlatlarini tuzib 
° M ‘ 
^ av*at ,ai™da 
M o'g'uliston yoki Jete nom i bilan mashhurdir. 
_
f 8 u " a r hukm ronligi yillarida 
M ovarounnahr xalqi ikki tom onlam a
ni°
g ul hukm dorlari 
dorug'alar, bosqoqlar ham da m ahalliy yeregalari
161

---

zulmi ostida qoldi. U lar asosiy darom ad solig'i xirojdan tashqari talaygina 
boshqa soliq vajarim alar - dorug'agi, sarsh u m o r, ulufa, tam g 'a, qupchur 
yasog'i, tag 'o r, bigor va boshqalam i to'lashga m ajbur etilgan edilar.
O g 'ir cho rakorlik m e h n a ti, m o 'g 'u l h u k m d o rlarin in g beboshligi 
m ehnatkash xalqning sabr kosasini to'ldird i. Buxoro viloyatining 
xalqi 
kosib M ahm ud Tarobiy va ilohiyot olimi Sham suddin M ahbubiylam ing 
atrofiga uyushib, 1238-yili q o ‘zg‘olon ko'tard i, lekin u boshqa shahar 
va 
viloyatlarga yoyilm adi. N atijada Buxorodagi q o ‘zg‘o lon Yettisuv 
va 
X o'janddan Ildiz n o ‘yon ham da C huqan qurchi boshchiligida yuborilgan 
m o 'g'u l qo'shini tom onidan bostirildi.