5 .3 .2 . «M untaxab ut-tavorixi M u ’iniy*
“ M untaxab
ut-tavorixi M u’iniy” nomli Tem uriylar
davriga oid asar
muallifi
M u’iniddin Natanziydir. U Isfahon shahriga qarashli, undan qariyb
vigirma faisah
masofada joylashgan Natanz shahrida tug'ilgan. Ch.A.Storining
m a’lum otiga
qaraganda asli seistonlik bo'lgan1. Fors viloyatining hokimi
Temuriy
Iskandar Mirzo (Am ir Tem um ing nabirasi, Umarshayxning o ‘g‘li,
1415-yili inisi Boyqaro M irzo tom onidan o'ldirilgan) sanoyida xizmat qilgan.
Davlatshoh
Samarqandiyning so'zlariga qaraganda: “ M u’iniddin Natanziy
Sulton
Iskandar davrida Iroqi Ajam va Forsda
shuhrat topgan olimlar va
shoirlarjum lasidan
bo'lib..., ilmda o ‘z zamonasining yetakchisi edi va Mirzo
Iskandam ing
m aqom a va holati ham da tarixini yozgan”2.
M u ’n id d in N a ta n z iy q a la m ig a m a n s u b b o 'l g a n va b iz n in g
zam onam izgacha yetib kelgan bu asam ing aniq nom i m a’lum em as. U
ilmiy jam oatchilik orasida “A nonim Iskandera” nom i bilan m ashhur.
Asar 1413-yili yozib tam om langan. U ning ikkinchi tahriri ham bo'lib,
“ Muntaxab ut-tavorixi M u ’iniy” ( “ M u ’iniyning saylangan tarixi”) deb
ataladi va T em um ing o 'g 'li Shohruh M irzoga bag'ishlanadi.
“ M untaxab u t-tavorix” um um iy tarix tipida yozilgan asar bo'lib,
d a m n in g y aratilish id an to A m ir T e m u r v afotigacha, 1405-yil 18-
fevralgacha m usulm on m am lakatlarida yuz
bergan voqealar haqida bahs
yuritadi. Asar m uqaddim a va uch bobdan iborat.
Muqaddima diniy m azm unda bo'lib, unda olam ning yaratilishi, Odam
Ato va uning farzandlari, N uh payg'am bar va uning avlodi haqida um um iy
gap boradi.
Birinchi bobda qadim iy Eron va Y unoniston podshohlari, Rim va
Vizantiya im peratoriari,
Rim papalari, qadim iy arab ham da Efiopiya
podshohlarining qisqacha tarixi bayon etilgan.
Ikkinchi bobda M uhamm ad payg'ambar va uning avlodi, xalifayi roshidin,
Umaviya va Abbosiya xalifalari, Arabiston ham da Misrda podshohlik qilgan
Ali va Fotima avlodi,
shuningdek, Abbosiylar bilan zamondosh bo'lgan
Eron va M ovarounnahr hukmdoriari tarixi talqin etilgan.
Asaming noyob va qim m atli qismi uning uchinchi bobi hisoblanadi.
U turk-m o'g'ul qabilalari va ulam ing kelib chiqishi, C hingizxon va uning
aylodi, Shimoliy X itoyda hukm ronlik qilgan m o 'g 'u l xonlari, C hig'atoy
ulusi hukm doriari,
Elxoniylar, Jaloiriylar, C ho 'p o n iy lar, MuzafTariylar,
: ? ори
П ерси д ская л и тература, l-q is m . 339-bct.
37
k k
, "
^
anu*r4a n Jiy. T azkirat u s h -s h u a ro E B ra u n nashri. - Leyden: L ondon, 1901.
195
Oq O 'rd a xonlari, 1 3 4 6 -1370-yillar orasida
M ovarounnahrda hukmronlik
qilgan am irlar tarixini o ‘z ichiga oladi.
A sam in g u ch in ch i q ism ini yozishda m u a llif T abariy, Juvayniy,
Rashiduddin ham da turkiy tilda yozilgan ’’Tarixi xoniy” kabi asarlardan
keng foydalangan.
“ Muntaxab ut-tavorixi M u’iniy” asarining matni 1957-yili
Eronda Jak
Oben tarafidan chop etilgan. Uning qo'lyozma nusxalari Sankt-Peterburg,
Angliya, Fransiya va Eron kutubxonalarida mavjud. Bu asar to'g'risida va
undagi ayrim lavhalami G ‘. Karimov “Amir Tem ur va Ulug'bek zamondoshlari
xotirasida” (T, 1996) va “Temuriylar bunyodkorligi davr manbalari” (T, 1997)
nomli to'plamlarda chop etgan. U Amir T em ur to'g'risidagi m a’lumotlami
taijima qilib “Jahon adabiyoti” jumalida 2006-yili e ’lon qildi.
Do'stlaringiz bilan baham: