A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

A .O 'rin b o y e v  
tom onidan tah rir qilinib nashr etildi.
194

---

5 .3 .2 . «M untaxab ut-tavorixi M u ’iniy*
“ M untaxab 
ut-tavorixi M u’iniy” nomli Tem uriylar davriga oid asar 
muallifi 
M u’iniddin Natanziydir. U Isfahon shahriga qarashli, undan qariyb 
vigirma faisah 
masofada joylashgan Natanz shahrida tug'ilgan. Ch.A.Storining 
m a’lum otiga 
qaraganda asli seistonlik bo'lgan1. Fors viloyatining hokimi 
Temuriy 
Iskandar Mirzo (Am ir Tem um ing nabirasi, Umarshayxning o ‘g‘li, 
1415-yili inisi Boyqaro M irzo tom onidan o'ldirilgan) sanoyida xizmat qilgan. 
Davlatshoh 
Samarqandiyning so'zlariga qaraganda: “ M u’iniddin Natanziy 
Sulton 
Iskandar davrida Iroqi Ajam va Forsda shuhrat topgan olimlar va 
shoirlarjum lasidan 
bo'lib..., ilmda o ‘z zamonasining yetakchisi edi va Mirzo 
Iskandam ing 
m aqom a va holati ham da tarixini yozgan”2.
M u ’n id d in N a ta n z iy q a la m ig a m a n s u b b o 'l g a n va b iz n in g
zam onam izgacha yetib kelgan bu asam ing aniq nom i m a’lum em as. U 
ilmiy jam oatchilik orasida “A nonim Iskandera” nom i bilan m ashhur. 
Asar 1413-yili yozib tam om langan. U ning ikkinchi tahriri ham bo'lib, 
“ Muntaxab ut-tavorixi M u ’iniy” ( “ M u ’iniyning saylangan tarixi”) deb 
ataladi va T em um ing o 'g 'li Shohruh M irzoga bag'ishlanadi.
“ M untaxab u t-tavorix” um um iy tarix tipida yozilgan asar bo'lib, 
d a m n in g y aratilish id an to A m ir T e m u r v afotigacha, 1405-yil 18- 
fevralgacha m usulm on m am lakatlarida yuz bergan voqealar haqida bahs 
yuritadi. Asar m uqaddim a va uch bobdan iborat.
Muqaddima diniy m azm unda bo'lib, unda olam ning yaratilishi, Odam
Ato va uning farzandlari, N uh payg'am bar va uning avlodi haqida um um iy 
gap boradi.
Birinchi bobda qadim iy Eron va Y unoniston podshohlari, Rim va 
Vizantiya im peratoriari, Rim papalari, qadim iy arab ham da Efiopiya 
podshohlarining qisqacha tarixi bayon etilgan.
Ikkinchi bobda M uhamm ad payg'ambar va uning avlodi, xalifayi roshidin, 
Umaviya va Abbosiya xalifalari, Arabiston ham da Misrda podshohlik qilgan 
Ali va Fotima avlodi, shuningdek, Abbosiylar bilan zamondosh bo'lgan 
Eron va M ovarounnahr hukmdoriari tarixi talqin etilgan.
Asaming noyob va qim m atli qismi uning uchinchi bobi hisoblanadi. 
U turk-m o'g'ul qabilalari va ulam ing kelib chiqishi, C hingizxon va uning 
aylodi, Shimoliy X itoyda hukm ronlik qilgan m o 'g 'u l xonlari, C hig'atoy 
ulusi hukm doriari, Elxoniylar, Jaloiriylar, C ho 'p o n iy lar, MuzafTariylar,
: ? ори 
П ерси д ская л и тература, l-q is m . 339-bct.
37
k k
, "
^
anu*r4a n Jiy. T azkirat u s h -s h u a ro E B ra u n nashri. - Leyden: L ondon, 1901.
195

---

Oq O 'rd a xonlari, 1 3 4 6 -1370-yillar orasida M ovarounnahrda hukmronlik 
qilgan am irlar tarixini o ‘z ichiga oladi.
A sam in g u ch in ch i q ism ini yozishda m u a llif T abariy, Juvayniy, 
Rashiduddin ham da turkiy tilda yozilgan ’’Tarixi xoniy” kabi asarlardan 
keng foydalangan.
“ Muntaxab ut-tavorixi M u’iniy” asarining matni 1957-yili Eronda Jak 
Oben tarafidan chop etilgan. Uning qo'lyozma nusxalari Sankt-Peterburg, 
Angliya, Fransiya va Eron kutubxonalarida mavjud. Bu asar to'g'risida va 
undagi ayrim lavhalami G ‘. Karimov “Amir Tem ur va Ulug'bek zamondoshlari 
xotirasida” (T, 1996) va “Temuriylar bunyodkorligi davr manbalari” (T, 1997) 
nomli to'plamlarda chop etgan. U Amir T em ur to'g'risidagi m a’lumotlami 
taijima qilib “Jahon adabiyoti” jumalida 2006-yili e ’lon qildi.