A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a



Download 6,54 Mb.
Pdf ko'rish
bet289/429
Sana01.01.2022
Hajmi6,54 Mb.
#294616
1   ...   285   286   287   288   289   290   291   292   ...   429
Bog'liq
--Manbashunoslik.Abdumajid Madraimov

x o n i  Q o d irx o n
 
(Tamg'ochxon)  bilan  Mahmud  G'aznaviy  (998-1030-yy.)  birgalikda 
Movarounnahr ustiga yurish boshladilar. Ali takin  Buxoro va 
Sam arqandni 
qoldirib cho'lga chckinishga majbur bo'ldi.  Ittifoqchilar 
M ovarounnahrda 
o'zlarining  harbiy-siyosiy  mavqelarim  mustahkamlay  olmadilar  va 
uni 
tashlab  chiqishga  majbur  bo'ldilar.
1032-yili Xorazm hukmdori Oltintosh (1017—1032) ham urinib 
ko'rdi, 
lekin  uning  barcha  harakat lari 
/o y e  
ketdi.  Tarixiy  manbalar, 
m asalan. 
Abulfazl  Bayhaqiy  bergan  m a’lumotlarga  qaraganda,  Ali  takindan 
kcym
142


taxm inan 
1 0 4 0
-yilga qadar uning o ‘g‘illari  hukmronlik  qildilar.  Ulardan 
kevin  10 6 0 -yilgach a 
Abu  Is’hoq 
Ibrohim  
ibn  Nasr  hukm  yuritgan.  U 
O oraxoniylar 
poytaxtini O'zganddan (Farg'ona vodiysidan)  Samarqandga 
ko^chirib  olib 
keldi.  Uning vafotidan  keyin  o ‘g‘illari  o'rtasida taxt  uchun 
kurash  boshlandi. 
Bu  kurashda Abu  Is’hoq  Ibrohim  ibn  Nasming Shams 
ul-m ulk 
Nasr  ismli  o ‘g‘li  g'olib  chiqdi.
Sham s 
ul-mulk Nasr davrida (1068—1080) Ooraxoniylar va Saljuqiylar 
o 'rta s id a  
T erm iz  va  Balx  uchun  kurash  kuchaydi.  Buning  ustiga 
T a m g 'o c h x o n  
Q odir  Y usuf  va  uning  o ‘g ‘illari  unga  qarshi  kurash 
boshladilar 
va Sirdaryoning shimoliy sohilidagi yerlami hamda  Farg'onani 
undan  tortib  oldilar.
Abu  Is’hoq  Ibrohim   ibn  N asr  va  uning  avlodi  bilan  musulm on 
ruhoniylari o'rtasidagi  ziddiyatlar Shams ul-m ulkning taxt  vorislari  Xidir 
va 
Ahmad (1081 — 1089) davrida benihoyat  kuchaydi.  Saljuqiy  Malikshoh
I  1089-yili  M ovarounnahrga  qo'shin  tortib,  Buxoro  va  Samarqandni 
za b t 
etdi.  Lekin,  Saljuqiylar  tez  orada  sulh  tuzib,  Movarounnahrdan 
chiqib  ketishga  majbur  bo'ldilar.  Sulton  Sanjar  davrida  (1118-1157), 
1130-yildan boshlab, Ooraxoniylar unga tobe bo'lib qoldilar.  Mamlakatda 
siyosiy tarqoqlik kuchaydi — viloyat va o'lkalam ing ko'pchiligi  mustaqillik 
e ’lo n  
qildi.  Ana  shunday  mustaqil  viloyatlardan  biri  Buxoro  bo'lib,  bu 
yerda  hokimiyat  Sadrlar (Burhoniylar)  deb  ataluvchi  ruhoniylar sulolasi 
(1130—1207)  qo'liga  o'tdi.
Ooraxoniylar  inqirozga  yuz  tutgan  va  M ovarounnahr  tarqoqlik 
iskanjasiga 
tushib qolgan paytda, uning shimoli-sharqiy va g'arbiy tarafida 
ikki  yirik 
harbiy  siyosiy  kuch  paydo  bo'ldi.  Bulardan  biri  qoraxitoylar 
b o 'lib  
(etnik tarkibi  aniqlanmagan),  ba’zi  m a’Iumotlarga  ko'ra,  ulaming 
asli tu n g u s, 
ayrim olimlaming fikricha m o'g'ul edi.  Ular XII  asr boshlarida 
d a s tla b  
Chug'uchak,  keyinchalik  Bolosog'un  shahri  bilan  birga  butun 
Y ettisu v  
vohasini  ishg'ol qildilar.  Qoraxitoylaming oliy hukmdori gurxon 
d e b  
atalgan.  Yana  bir  yirik  harbiy  siyosiy  kuch  Xorazmda  shakllandi. 
Hgari 
Suljuqiylarga tobe  bo'lgan  Xorazm  1127-yili  mustaqillikka  erishdi.
XII  asming  30-yillari  boshlaridan  qoraxitoylaming  Movarounnahrga 
talonchilik xurujlari  boshlandi.  U larS hosh va  Farg'ona bilan kifoyalanib 
qolmay,  Zarafshon  hamda  Qashqadaryo  vohalariga  ham  kirib  bordilar. 
Ooraxitoylar  1138-yili Samarqand xoni 
Q o r a x o n iy  
Mahmudxonni (1 132- 
I . .   '  tor-m or keltirdilar va  katta  o'lpon  olib,  Yettisuvga qaytib  ketdilar. 
Suit  ~У‘с U*ar ^ а т а г ЧапФ»а yaqin  Katavon  degan joyda  Mahmudxon  va 
so'n°n  p,n^a m ' ng  birlashgan  kuchlarini  tor-m or  keltirib,  Samarqand,
"8га  Buxoroni  egalladilar.  Lekin,  ular  Yettisuvdan  Movarounnahrga
143


ko'chib o'tm adilar,  balki  har yili  o'lpon olib turish  bilan  kifoyalandilar.
Xorazmning  mustaqillikka  erishuvi  Xorazmshoh  Otsiz  (1127—1156) 
nomi  bilan  bog'liq.  U  qisqa  vaqt  ichida  Sirdaryoning  quyi  oqirnida 
joylashgan  Jand  shahrini  va  M ingqishloqni  egalladi.  Sulton  Sanjar 
Xorazmni yana bo'ysundirishga harakat qildi,  lekin bunga erisha olmadi. 
El  Asrlon  (1156—1172)  va  S u lto n   T akash  (1172—1200)  vaqtida 
Xorazmshohlar  davlati  birm uncha  m ustahkam landi.  Xorazmshohlar 
1156—1192-yillar  orasida  Hind  daryosidan  Iroqqacha  bo'lgan  yerlarni 
bo'ysundirishga  muvafTaq  bo'ldilar.  Xorazmshoh  M uhammad  (1200— 
1220)  davlati  hududini  juda  kengaytirdi.  1206  va  1212-yillarda 
B uxoro 
va Samarqandni bosib oldi,  1210-yili esa Yettisuvda Gurxon qo‘shinlariga 
qaqshatqich  zarba  berdi  va  bu  bilan  qoraxitoylaming  Movarounnahrga 
bo'lgan  da’volariga  chek  qo‘ydi.  Ammo,  bu  ulkan  davlat  markazlash- 
magan  va  mustahkam  emas  edi.  Shuning  uchun  ham  u  m o‘g‘ullaming 
kuchli  zarbasiga  dosh  berolmadi.
Qoraxoniylar davrida davlat tepasida xon (manbalarda Tomg'ochxon) 
tuigan  va  u  rasman  oliy  hukm dor  hisoblangan,  aslida  esa  nomigagina 
shunday bo'lib,  ijtimoiy-siyosiy hayotda ulus hokimlarining,  manbalarda 
ular  iligxon  atalgan,  tutgan  mavqei  kuchli  bo'lgan.  Ulardan  ayrimlari 
m ustaqil  siyosat  yuritganlar.  F arg 'o n a  (m arkazi  O 'zgan d)  hamda 
Movarounnahr  (markazi  Samarqand)  iligxonlari  shular  jumlasidandir. 
Qoraxoniylar davlat  tuzulmasi  haqida  m a’lumot  kam.  Lekin  vazir,  sohib 
barid,  mustavfiy  atalmish  lavozimlaming  mavjud  bo'lishiga  qaraganda, 
ular davrida  ham  Somoniylar  davlati  idoralari  saqlangan  ko'rinadi.
XI 
asrdan  boshlab  O'zbekistonda  yerga  egalik  qilishning  yangi  shakli 
—  iqto’,  toj-u  taxt  oldida  ko'rsatgan  xizmatlari  uchun  shahzoda  va 
xonzodalar,  amir  va  mansabdorlarga  in’om  tariqasida  beriladigan  yer- 
suv,  taraqqiy  eta  boshladi.
Qoraxitoylar  bosib  olingan  yerlardan  o'lpon  yig'ib  olish  (har  bir 
xonadondan  bir dinor  miqdorida)  bilan  kifoyalandilar.
Mehnatkash  xalqning  ahvoli  og'ir  edi.  U  ikki  tomonlam a,  mahalliy 
yirik  yer  egalari  va  xorijlik  bosqinchilar  zulmi  ostida  qoldi,  muntazam 
ravishda  xiroj  hamda  boshqa  soliq  va  jarim alar  to'lab  turishga,  davlat, 
xon  va  yirik  yer egalarining shaxsiy qurilishlarida  tekinga  ishlab 
berish g a 
majbur  edilar.
Bu  davrda  chet  el  bosqinchilariga  qarshi  xalq  qo'zg'olonlari  ham 
bo'ldi.  Masalan,  1206-yili  Buxoroda  va  1212-yili  Samarqandda 
b o 'lib  
o'tgan  kosiblar qo'zg'olonlari  shular  jumlasidandir.
X -X Il  asrlarda O'zbekistonda ilm-fan, adabiyot birmuncha rivoj topti.
144


Buxoro, 
Samarqand,  Toshkent,  Termiz,  Marv,  Gurganj  kabi  shaharlar 
kengaydi,  rivojlandi.  Bu  davrda  Abu  Rayhon  Beruniy  (973-1048),  Abu 
АГ  ibn  Si'no 
(980-1037),  Abu  Bakr  M uhamm ad  ibn Ja ’far Narshaxiy (X 
asr) 
M a h m u d  
Koshg'ariy (taxminan  1 0 2 9 -1038-yillar orasida tug'ilgan) 
kabi’ zabardast 
olimlar,  Unsuriy, A m ’oq  Buxoriy,  So'zaniy Samarqandiy, 
N izo m iy  A ruziy 
Samarqandiy, Yusuf Xos Xojib  Bolasog'uniy kabi  ajoyib 
shoirlar 
va  adiblar  yetishib  chiqdilar.  Mamlakatimizda  ko'plab  masjid, 
m adrasa, 
karvonsaroylar,  baland  m inoralar va  boshqa  mahobatli  bino va 
in sh o o tla r b a rp o  
etildi.  Hazora tumanidagi  (Buxoro)  Deggaron  masjidi, 
o 'sh a   atrofdagi 
Raboti  malik  karvonsaroyi  (XI  asr),  Buxorodagi  masjidi 
kalon 
(1127-yili  qurilib  bitkazilgan),  Vobkentdagi  minora  (1198-1199- 
yillari qurilgan), 
Shohi zinda va Afrosiyobdagi (Samarqand) ayrim binolar, 
X orazm dagi 
Bo'ron  qal’a,  Noib  qal’a  va  Faxriddin  Roziy  maqbarasi 
(XII 
a sr),  sh u n in g d e k , 
hozirgi  Qirg'iziston  va  Turkmaniston  o'rnida 
qurilgan 
bino  va  inshootlar shular jumdasidandir.

Download 6,54 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   285   286   287   288   289   290   291   292   ...   429




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish