A ashirov, sh. Atadjanov

' Shoniyozov K. 0 ‘zbek xalqining shakllanish jarayoni. — Т., 2001
94

---

komponentlar alohida etnik birlik sifatida asta-sekin yo‘qolib, tarix 
sahnasini batam om tark etadilar (m asalan, saklar, massagetlar, 
toxarlar va boshqalar) yoki qism an (etnik tarkibi o ‘zgargan 
holda) saqlanib qoladilar. Shu o ‘rinda ta ’kidlash joizki, yangi 
etnik birlik shakllanishi jarayonining oxiriga yetishi bilan ham
etnik jarayon to ‘xtab qolmaydi. Shakllangan etnik birlikka turli 
davrlarda yangi-yangi kom ponentlarning qo'shilishi yoki undan 
ajralib chiqib ketish hollari etnik birlik shakllangandan keyin 
ham davom etadi. D arhaqiqat, dunyoda hech bir xalq yo‘qki, u 
o ‘z etnogenez jarayonining ilk bosqichlaridan to millat darajasiga 
k o ‘tarilgunicha boshqa etnik q o ‘shilmalarsiz rivojlangan bo ‘lsa. 
Jum ladan, o ‘zbek xalqining etnogenezi bunga yaqqol misol b o ia
oiadi. 0 ‘zbek xalqi etnogenezining ilk bosqichlaridan to xalq sifatida 
shakllanib bo ‘lguniga qadar uning asosiy tarkibini tashkii etgan 
avtoxton so‘g‘diy-xorazm iy va qadim gi turkiy qatlam lardan 
tashqari o‘ziga turli davrlarda har xil miqdorda mahalliy va tevarak- 
atroflardan kelib qo‘shilgan etnik guruhlarni singdirib borgan. 
D em ak, sayyoramizdagi barcha xalqlar kelib chiqishi jihatidan 
ko‘p etnik qatlamlidir.
Etnogenezni (ayniqsa uning dastlabki bosqichlarini) tadqiq 
etish etnologiya, etnik antropologiya, arxeologiya, etnoling- 
vistika, folklor m ateriallaridan foydalangan holda kompleks 
yondashuvni talab qiladi.
Hozirgi davrda etnogenezga oid bugungi kunda turli-tum an 
qarashlarva konsepsiyalar mavjud. Jum ladan, ayrim mutaxasislar 
(L.N. Gumilyov) etnosni biofizik voqelik deb biladiiar va shu 
bois etnogenez tizim ini tabiiy jaray o n lar bilan bog‘liq deb 
hisoblaydilar. M azkur konsepsiyaga ko‘ra, etnos biosferaning 
tarkibiy qismi bo ‘lgani uchun undagi qonuniyatlarga bo ‘ysunadi, 
etnogenez esa biosferada sodir bo ‘ladigan jarayonlarning bir qismi 
deb hisoblanadi1.
Akademik A. Asqarovning fikricha, «har bir xalq tarixi uning 
etnogenezi va etnik tarixi bilan uzviy bog iiq . Etnogenez va etnik 
tarix esa tarix fanining bosh masalasidir». Uning yozishicha, xalq