A ashirov, sh. Atadjanov

1 Краткий этнологический словарь. Москва: ф он д “ Социальны й
м ониторинг” , 1995.
2 Qarang: Этнология. У чебник для высших учебных заведений. П од
ред. А.П Садохина. - М ., 2000.— С .78.

---

psixologlar va hatto iqtisodchilar ham doim iy ravishda keng 
q o ‘llam oqdalar va m azkur m uam m o bilan bog'liq o'zlarining 
turli-tum an qarashlarini bayon qilm oqdalar1.
Etnos tushunchasi etnologiya fanida juda k o ‘p qo ‘llaniladi. 
Zero, ayrim tadqiqotchilarning fikricha, fanning bosh tadqiqot 
obyekti ham etnosning o ‘zidir. Etnos kishilik taraqqiyotining 
m a’lum bir bosqichida paydo bo‘lgan.
Oldingi qismlarda ta ’kidlab o ‘tilgandek, etnos atamasi dastlab 
yunon tilidagi m anbalarda yunon b o ‘lmagan xalqlarga nisbatan 
qo‘llanilgan. Aynan shu rna’noda mazkur ibora Rim m adaniyati 
va lotin tilida ham uchraydi. XVIII asrning oxiriga qadar etnos 
atamasi nihoyatda chegaralangan holda qo‘llanilgan. Faqat XIX 
asrdan e ’tiboran bu atam a ilmiy adabiyotlarda «xalq» (narod) 
m a’nosida qoMlanila boshlangan.
Etnos atamasi juda keng va, aksincha, to r m a’noda ham 
ishlatiladi: dunyo xalqi, 0 ‘zbekiston xalqi, Amerika xalqi, viloyat 
xalqi. Boshqa kichik bir kishilar guruhiga nisbatan ham «xalq» 
iborasi qo‘llaniladi. Etnologiya fanida etnosni belgilovchi bir qancha 
a lo m a tlar m avjud: 
hudud, til, iqtisod, madaniyat, tarixiy
qismatining umumiyligi, ongsezimi, etnosning uyushqoqligi m a’lum
bir davlat doirasida bo‘lishi, o ‘z etnik nomi (etnonimi)ga ega
bo ‘lishi, diniy e ’tiqodning umumiyligi
 
va boshqa shu kabi belgilar.
0 ‘zining metodologik yondashuvi va tadqiqot aspektidan kelib 
chiqqan holda zamonaviy fanda etnos bilan bog‘liq turli qarashlar 
va m aktablar shakllangan. Bular qatoriga: 1. M ashhur turkiy- 
shunos olim L.N. Gumilevning passionar nazariyasi. 2. N aza- 
riyotchi rus akademigi Yu.V. Bromleyning dualistik konsepsiyasi.
3. N .N . Cheboksarov va S.A. Arutyunovning etnos bilan bog‘liq 
informatsion konsepsiyasi. 4. G.Ye. Markova va V.V. Pim enova- 
ning tizimli-statistik yoki komponentli nazariyasi. Demak, hozirgi 
kunga qadar etnos tushunchasi va ta ’rifl bo‘yicha ham fanda yago- 
na fikr mavjud emas.
XX asrning 20-yillarida rus em igranti