А. А. Tulyaganov, S. S. Parsiyev, V. A. Tulyaganova, U. M. Abdullayev Elektr zanjirlar nazariyasi

Demak KOMPLEKS QUVVAT:

P	 P	 jP
S	A	Q

(10.16)

AKTIV

(10.17)

(10.18)

Endi yuqoridagi formulalarni hisobga olgan xolda AKTIV, REAKTIV, TO„LIQ va KOMPLEKS quvvatlarni misollar orqali hisoblaymiz: Misol uchun quyidagi miqdordagi TOK va KUCHLANISH elektr zanjiridan o„tayotgan bo„lsa:

u 				120 cos(314t  20^0 ), В
		2			(10.19)
i 			 6,8 cos(314t  51^0 ), мА
	2				(10.20)

TOK, KUCHLANISH va FAZALAR miqdorlari berilgan bo„lsa:

	I  Ie ^j^ i  6,8 10^^3 e^ ^j^51^0 , A;			(10.21)
	U  Ue ^j^ u  120e ^j^20^0 , B;			(10.22)
	 u i  71^0			(10.23)
	P UI 120 6,8 10^^3  0,816B  A			(10.24)
	S
P	 UI cos  0,816 cos 71^0  0,266 Bт			(10.25)
A
P	 UI sin   0,816 sin 71^0  0,772вар			(10.26)
Q
P  UI  120e ^j^20^0		6,8 103 e j51^0	 0,816e ^j^71^0 B  A		(10.27)
S

10.5. Quvvat muvozanati

N ta kuchlanish manbasidan va elementlardan tashkil topgan elektr chiqamiz.


M ta tok manbasidan, hamda H ta passiv zanjirida QUVVAT muvozanatini ko„rib

66

i_{k ,} u_k - к elementli zanjirdagi TOK va KUCHLANISH hisoblanadi. Energiyaning

saqlanish qonuniga asosan vaqt oralig„ida barcha elementlarning oniy quvvatlari yig„indisi NOLGA TENG

NMH			NMH	 0
 p			 u i
k 1	k		k 1 ^k k

Bir nechta o„zgartirishlardan keyin quyidagi ifodani olamiz:

	N M		H
	 pk			^pkпорт
	k 1 ист		k 1

(10.28)

(10.29)

Ushbu formula ONIY QUVVATNING MUVOZANAT TENGLAMASI deb ataladi. Ushbu formulada MINUS ishorasi energiyaning boshqa elementlarga uzatilish tezligini bildiradi. Demak: BARCHA MANBALARDAN uzatilayotgan oniy QUVVATLAR yig„indisi boshqa MANBALAR qabul qilayotgan ONIY QUVVATLAR yig„indisiga TENG. Xuddi shunday KOMPLEKS quvvat muvozanati ifodalanadi:

	N M			H
		^PS k			^PS kпорт	(10.30)
	k 1		ист	k 1

Ushbu ifoda kompleks quvvatlar muvozanat TENGLAMASI deb ataladi. AKTIV ELEMENTLAR UZATAYOTGAN KOMPLEKS QUVVATLAR

YIG„INDISI, PASSIV ELEMENTLAR KOMPLEKS QUVVATLAR YIG„INDISIGA TENG.

NAZORAT SAVOLLARI

• 
  1. Quvvat ta'rifi, o„lchov birligi.
  
• 
  2. Quvvat turlari.
  

• 
  3. Oniy va aktiv quvvat, formulasi.
  
• 
  4. To„liq va reaktiv quvvat, formulasi.
  
• 
  5. Kompleks quvvat, formulasi.
  

• 
  6. Quvvat muvozanati, formulasi, ta'rifi.
  
• 
  7. Kompleks quvvat muvozanati, ta'rifi, formulasi.
  

67

XI –bob. PARALLEL TEBRANISH KONTURI. TOK REZONANSI.

Energiya manbasiga elementlarning ulanish turiga qarab tebranish konturlari KETMA KET (energiya manbasi induktivlik va sig„imga ketma ket ulangan) va PARALLEL tebranish konturlariga bo„linadi (energiya manbasi reaktiv elementlarga paralel ulangan).

O„z o„rnida TOK REZONANSI induktivlik va sig„imlar paralel ulangan elektr zanjirlarida kuzatiladi.

Radiotexnikada bunday konturlar PARALLEL TEBRANISH KONTURLARI deb ataladi.

TOK rezonansi xolati elektr zanjirining bir qismidagi induktiv o„tkazuvchanlik zanjirining boshqa qismidagi paralel ulangan sig„im o„kazuvchanligi bilan qoplanadi (kompensiruetsya).

Natijada zanjirning uchlaridagi REAKTIV o„tkazuvchanlik va REAKTIV quvvat NOLGA teng bo„ladi.

TOK rezonansi xodisasini Parallel ulangan oddiy tebranish konturi orqali taxlil qilinadi:

Rasm 11.1.

Bunday sxemada KOMPLEKS QARSHILIK quyidagicha ifodalanadi:

Y  g  jb  g  j(	1	C)	(11.1)
	L

REZONANS chastota esa quyidagicha ifodalanadi:

0 		1		(11.2)
		LC

Ko„rilayotgan konturning ASLLILIGI ketma ket tebranish konturining miqdoriga teskari bo„lgan miqdor orqali ifodalanadi.

CU ²
Q  0 ^m (11.3)


₂ U ²


r

68

REZONANS holatida manbadan kelayotgan TOK quyidagicha ifodalanadi:

I		YE		Y		I	e j
I0		gY		g		I0

TOK rezonansida parallel tebranish konturida konturning

O„TKAZUVCHANLIGI MINIMUM qiymatga teng bo„ladi, ya'ni
QARSHILIGI MAKSIMAL qiymatga teng bo„ladi.

Rasm 11.2.

(11.4)

TO„LIQ KIRISH

Bu xolatda manbadan kelayotgan TOK kam miqdorga teng bo„ladi, ya'ni
I0  gE	(11.5)

Induktiv va sig„im elementlaridagi TOKlar miqdor jihatdan TENG, lekin ishoralari bir biriga qarama qarshi ifodalanadi.

IC	0	 I L  j0CE  jI0Q	(11.6)
		0

Olingan oxirgi formuladan ko„rinadaki parallel tebranish konturining ASLLILIGI induktivlik va sig„im elementlaridagi toklarga va umumiy (yig„indi) tok miqdorlariga nisbatan KARRALI (butun sonlarga bo„linuvchi) qiymatga teng bo„ladi.

Konturning aslliligi birdan katta bo„lsa, ya'ni Q>1 konturdagi toklar miqdor jihatdan umumiy tok miqdoridan oshib ketadi, shuning uchun ham parallel tebranish konturlaridagi rezonans xolati TOK REZONANSI deb yuritiladi.

TOK rezonansi xolatida konturda induktiv va sig„im elementlari o„rtasida energiyaning uzluksiz almashinuvi sodir bo„ladi. Agar paralel tebranish konturi bir biriga paralel ulangan induktiv va sig„im elementlaridan tashkil topgan bo„lsa edi uning kirish qarshiligi juda katta miqdorga ega bo„lar edi va manbadan TOK konturga kelmay qolar edi.

Konturdagi birlamchi energiya miqdori sarflanmas edi va magnit va elektr maydonlari o„rtasida navbat bilan taqsimlanib borar edi. Manbani tokdan uzib qo„yilsa konturdagi tebranish xolati cheksiz davom etib borgan bo„lar edi..

BUNDAY KONTUR IDEAL KONTUR deb ataladi, chunki parallel ulangan induktivlik va sig„im elementdaridagi energiya yo„qotilishini e'tiborga olmaydi.

69

Parallel tebranish konturi turlari

Faraz qilaylik, paralel tebranish kontur shoxobchasi paralel ulangan ikkita KOMPLEKS qarshiliklardan tashkil topgan bo„lsin

Z₁  r₁  jx₁ ва Z₂  r₂  jx₂ (11.7)

Rasm 11.3.

Reaktiv qarshiliklarning x₁ va x₂ o„zgarishlariga qarab 3(UCh) xil

TURDAGI parallel TEBRANISH konturlari bo„ladi: