A. A. Shernaev, N. E. Jiyanova

 
Давлат тадбиркорлиги турлари 
Давлат секторидаги тижорат 
корхоналар 
Аралаш мулкчилик асосида 
шаклланган хўжалик субъектлар 
давлат капиталига бозор талаби 
соҳасини шакллантириш воситасида 

---

–  tijoriy  maqsadlarda  foydalanish  imkoniyati  mavjud  obyektlar 
(ochiq raqobatbardosh bozorda faoliyat yurituvchi korxona). 
Bunday bo‗linish mulkni boshqarish tamoyillarini belgilab beradi. 
Faqat  davlat  tasarrufida  bo‗lishi  lozim  obyektlar  (korxonalar)ga   
nisbatan davlat korxona faoliyatini boshqarish bo‗yicha asosiy strategik 
va tezkor qarorlar qabul qiluvchi katta menejer (boshqaruvchi) vazifasini 
bajaradi.  Jumladan,  davlat  korxona  nimani,  qancha  hajmda  va  qanday 
narxda  ishlab  chiqarishini  hamda  korxonani  moliyalashtirish  qanday 
amalga oshirilishini belgilab beradi. Bunda menejer-davlatning maqsadi 
muayyan  rentabel  sharoitda,  berilgan  hajmda,  talab  qilingan  sifatda 
zaruriy  mahsulot  yoki  xizmatlar  ishlab  chiqarilishini  ta‘minlash 
hisoblanadi. 
To‗liq  yoki  qisman  davlatga  tegishli  bo‗lgan  tijorat  obyektlariga 
nisbatan  davlat  faqat  investor  (sherik)  sifatida  harakatlanishi  lozim.  B 
holatda  davlat  uchun  korxona  investitsiya  obyektidir,  shuning  uchun 
boshqaruv  tamoyillari  investitsion  menejmentda  qo‗llaniladigan  metod 
va  yondashuvlarga  asoslangan  bo‗ladi.  Investor  davlatning  maqsadi  – 
investitsiyaviy  kapitalning  maksimal  daromadliligini  va  mulkning 
(aksiyalar) bozor qiymati o‗sishini ta‘minlashdan iborat. 
Faqat davlat mulki sanaluvchi obyektlar. 
Davlat  menejer  sifatida  harakat  qiladigan  davlat  tasarrufidagi 
obyektlarga quyidagi korxonalarni kiritish mumkin: 
– mudofaa korxonalari; 
–  davlatni  rivojlantirish  uchun  strategik  ahamiyatga  ega  ilmiy-
tadqiqot markazlari; 
– tijoriy nuqtayi nazardan jozibali bo‗lmagan ijtimoiy obyektlar; 
–  infrastruktura  obyektlari,  jumladan:  transport,  yo‗llar,  aloqa, 
portlar,  gaz  quvurlari  va  boshqalar  (davlat  va  xususiy  mulkchilik 
shaklida bo‗lishi mumkin); 
– makroiqtisodiy ta‘sir nuqtayi nazaridan ahamiyatli obyektlar (ular 
davlat mulki ham, xususiy mulk ham bo‗lishi mumkin). 
Yuqorida  aytib  o‗tilganidek,  faqat  davlatga  tegishli  korxonalarning 
eng  muhim  jihati  mahsulotlar  yoki  xizmatlarning  davlat  uchun  muhim 
raqobat bozorining mavjud emasligi  hisoblanib, ularga bo‗lgan ehtiyoj 

---

mustaqil,  jumladan,  xorijiy  ishlab  chiqaruvchilaridan  xaridlar  orqali 
qoplanishi  mumkin  emas.  Mazkur  holatda  davlatning  asosiy  maqsadi 
zarur  tovar  va  xizmatlar  ishlab  chiqarilishini  ta‘minlash  ekanligini 
hisobga  olsak,  bu  toifadagi  korxonalarni  boshqarishda  davlatning 
funksiyalari quyidagi vazifalarni hal etishga qaratilgan:  
1. Korxonaning faoliyat rejasini ekspertizadan o‗tkazish; 
2. Asosiy moliyaviy-iqtisodiy ko‗rsatkichlar qiymatlarini aniqlash; 
3.  Korxona  rejasini,  shu  jumladan,  shtat  jadvali  va  mehnatga  haq 
to‗lash shartlarini tasdiqlash; 
4. Reja bajarilishini muntazam ravishda nazorat qilish; 
5. Boshqaruv qarorlarini qabul qilish (rejalarni korrektirovka qilish, 
xodimlar bilan bog‗liq masalalarni hal etish). 
Davlat  korxonalari  moliyasi  –  davlat  korxonalari  tomonidan  pul 
jamg‗armalaridan foydalanish va ular tomonidan ishlab chiqarish hamda 
xo‗jalik  faoliyatini  amalga  oshirish  bilan  bog‗liq  xarajatlar  taqsimotini 
shakllantirish  jarayonida  yuzaga  keladigan  iqtisodiy  pul  munosabatlari 
tizimi.