A. A. Qaxxarov, yu. Sh. Avazov, U. A. Ruziyev kompyuter tizimlari va tarmoqlari

Boshqarish qurilmasi. Boshqarish qurilmasi (BQ) bajaradigan vazifasi bо‘yicha shaxsiy kompyuterning eng murakkab qurilmasidir – u mashinaning barcha bloklariga buyruqlar kodining shinasi (BKSH) orqali boruvchi boshqarish signallarini ishlab chiqaradi. BQ umumlashtirilgan sxemasi 1.10-rasmda keltirilgan.
Rasmda keltirilgan qurilmalar:

• 
  buyruqlar registri – xotiralovchi registr, unda buyruq kodi saqlanadi: bajarilayotgan amal kodi (BOK) va amalda qatnashayotgan operandalar manzillari. Buyruqlar registri mikroprotsessorning interfeyslar qismida joylashgan, buyruqlar registri blokida (buyruqlarni konveyerli bajaruvchi mikroprotsessorlarda bir necha buyruqlar registri mavjud bо‘ladi).
  
• 
  amallar deshifratori – mantiqiy blok, buyruqlar registridan keladigan kod amalsiga mos ravishda о‘zidagi mavjud kо‘p chiqishlaridan birini tanlovchidir;
  
• 
  mikrodasturlarning doimiy xotira qurilmasi (DXQ) о‘zining yacheykalarida SHK bloklarida axborotlarga ishlov berish uchun zarur bо‘lgan boshqarish signallarini (impulslarni) saqlaydi. Amallar kodiga mos amallar deshifratori tanlagan impuls DXQ dan mikrodastur zarur bо‘lgan boshqarish signallar ketma-ketligini о‘qiydi;
  
• 
  manzilni hosil qilish qismi (MP interfey qisimida joylashgan) –MPX registrlaridan va buyruqlar registridan keladigan manzillar (rekvizitlar) bо‘yicha xotira yacheykasining tо‘liq manzilini hisoblovchi qurilma;
  
• 
  axborotlar, manzillar va kо‘rsatmalarning kod shinalari – mikroprotsessorning ichki interfeysli shina qisimi.
  

1.10-rasm. Boshqarish qurilmasining umumlashtirilgan sxemasi.

BQ umumiy holda quyidagi asosiy ishlarni bajarish uchun boshqarish signallarini hosil qiladi:

• 
  registr-sanoq qurilmadan mikroprotsessor xotirasidagi TXQ yacheykasining manzilini tanlash, u yerda dasturning navbatdagi buyrug‘i saqlanadi;
  
• 
  TXQ yacheykalaridan navbatdagi buyruq kodini tanlash va buyruqlar registriga о‘qilgan buyruqni qabul qilish;
  
• 
  amal kodini va tanlangan buyruq belgilarini shifrdan chiqarish;
  
• 
  shifrdan chiqarilgan amal kodiga mos DXQ yacheykasidan boshqarish signallar (impulslar) mikrodasturini о‘qish, u mashinaning barcha bloklarida berilgan amallarni bajarilish jarayonini belgilovchi va bu bloklarga boshqarish signallarini jо‘natuvchi;
  
• 
  hisoblashda qatnashuvchi va operandalarning tо‘liq manzilini hosil qilishda buyruqlar registridan va MPX registrlaridan operanda (sonlar) manzillarining alohida tashkil etuvchilarini о‘qish;
  
• 
  operandalarni tanlash (hosil qilingan manzillar bо‘yicha) va shu operandalarning berilgan ishlov berish amalsini bajarish;
  
• 
  amal natijalarini xotiraga yozish;
  
• 
  dasturning keyingi buyruq manzilini hosil qilish.