A. A. Qaxxarov, yu. Sh. Avazov, U. A. Ruziyev kompyuter tizimlari va tarmoqlari

OSI modeli va FieldBus tizimlari. ISO/OSI bu butun jahonda qabul qilingan, tavsiya etilgan kommunikatsiyalar modeli va barcha Fieldbus tizimlari qo‘mitasida loyihalashning boshlang‘ich nuqtasi deb qabul qilingan.
Ma’lumot o‘rnida, OSI modeli mahsus topshiriqlarni ajratadi va har bir qatlam(bosqich) uchun mahsus interfeysni aniqlaydi. Ushbu model ishlab chiqarish tizimlarida soddalashgan ko‘rinishda faqatgina uch bosqichga bo‘lib qo‘llanadi: topshiriq, ma’lumot linki va fizikaviy(jismoniy) (16.3-rasmda keltirilgan). Qo‘shimcha sifatida OSI modeli bosqichlari, funksional bloklarni birlashtirishda Fieldbus tizimlarida foydalanuvchi qatlami talab etiladi. Bu haqda keyinroq ma’lumot beriladi.



16.3-rasm. OSI va soddalashtirilgan OSI modellari


Fizikaviy qatlam. Ushbu qatlam kuchlanish va jismoniy bog‘lanishlarni aniqlashdi. Ma’lumot linki (data link) qatlamidan qabul qilingan ma’lumot haqiqiy simlarda elektron ma’lumotga aylantiriladi. Huddi shunday, simlardan qabul qilingan elektron ma’lumotlar data link layer (ma’lumotlar linki qatlami) uchun binary(ikkilik) ma’lumot ko‘rinishiga o‘tkaziladi.
Data link layer (ma’lumotlar linki qatlami). Ushbu qatlam simlardan yuborilgan habarlarni protokollarini tekshiradi va hatoliklarni aniqlaydi.
Application layer (topshiriq qatlami). Ushbu qatlam habarlar salmog‘ini va ularni qo‘llovchi xizmatlarni aniqlaydi.
Tarmoqlar va yetkazish qatlamlari deyarli hech bir Fieldbus protokollarida qo‘llanilmagan. Bundan kelib chiqib Network layer(tarmoq qatlami) siz protokollar amalga oshirila olmaydi, bu huddi TCP/IP protokollari singaridir. Shunday qilib ko‘plab ishlab chiqarish sohasidagi Fieldbus protokollari Ethernet va TCP/IP larisiz to‘g‘ridan to‘g‘ri aloqaga kirisha olmaydi.



16.4-rasm. Inter tezkor bo‘lmagan tizim
Ma’lumot almashinish qobiliyati. Ma’lumot almashinish qobiliyati turli ishlab chiqaruvchilarning bir necha sohalarga tegishli qurilmalarni bajaradigan funksiyalarining salmog‘ini yo‘qotmagan holda almashinib ishlatishlarini yoki birgalikda ishlatishlarini ta’minlab beradi. Foydalanuvchi vazifani bajarish uchun mos keluvchi optimal qurilmani quvvat manbai, boshqaruv tizimi va protokollarga bog‘liq bo‘lmagan holda erkin tanlay oladi, 16.4-rasmda keltirilgan.
Qabul qiluvchi (host) sistema, A ishlab chiqaruvchi, sarf o‘lchagich 1,2 va 3 lar bilan to‘liq yozish/o‘qish imkoniyatiga ega, lekin B ishlab chiqaruvchi, 4- sarf o‘lchagichdan faqat o‘qish imkoniyati mavjud. Shunday qilib, qabul qiluvchi (host) boshqaruv tizimi ushbu har ikkala holatga har xil munosabatda bo‘ladi va ular bir birining o‘rnini bosa olmaydi. Faqatgina 4- sarf o‘lchagich qachonki qolgan sarf o‘lchagichlar bilan to‘laligicha o‘rin almashishi mumkin bo‘lsa, shunda ushbu tizim ma’lumot almashinish qobiliyatiga ega hisoblanadi
Ma’lumot almashinish qobiliyati juda foydali, chunki:

• 
  u so‘ngi foydalanivchiga turli ishlab chiqaruvchilarni qurilmalarini almashinib ishlatishlari va yuzaga keladigan xato qiymati inobatga olmasa bo‘ladigan darajada kichik holatda tanlash imkoniyatini beradi;
  
• 
  konsepsiya, yangi soha qurilmalarini boshqaruv strategiyalariga oson integratsiya bo‘lishligini va foydalanishga hozirligini taqdim etadi.
  

Quyidagilar muhim-ki, OSI modeli kabi daraxtsimon aloqa turi ma’lumot almashinish qobiliyatidan foydalana olmaydi. Standartlashgan fizik (jismoniy), ma’lumotlar linki va topshiriq qatlamlari qurilmalararo ma’lumotlarni Fieldbus tarmog‘I orqali almashinishlari mumkin. Bu Foydalanuvchi qatlami bo‘lib ma’lumot turi va u qanday foydalanilganini aniqlaydi. Shunday qilib, foydalanuvchi qatlamini spetsifikatsiyasi Fieldbus tizimining to‘liq ko‘rinishini ifodalash uchun zarurdir.