A. A. Qaxxarov, yu. Sh. Avazov, U. A. Ruziyev kompyuter tizimlari va tarmoqlari

Mikroprotsessor va interfeys kod shinalarining razryadligi. Razryadlar soni – bu ikkilik sonining maksimal razryadlar soni, ular ustida bir vaqtda mashina amallari bajarilishi mumkin, shu jumladan axborotlarni uzatish amalsi ham; razryadlar soni qancha kо‘p bо‘lsa SHK ning unumdorligi ham kо‘p bо‘ladi.
Mikroprotsessorning razryadligi ba’zida uning registrlarining va axborotning kod shinasinining razryadligi bilan, ba’zida esa manzilining kod shinasining razryadligi aniqlab beradi. Bu shinalarning razryadligi VLIW turidagi MP larda bir xil (64-razryadli intel-arxitektura - IA ).
Tizimli, mahalliy va tashqi interfeyslar turi. Interfeyslarning turli turlari mashina qismlari о‘rtasidagi axborot almashuvining turli tezligini taʻminlaydi, turli sondagi va turli xil tashqi qurilmalarni ulashga imkoniyat beradi hamda simsiz aloqa kanalini ishlatadi.
Tezkor xotira sig‘imi. tezkor xotira sig‘imi megabaytlarda о‘lchanadi. Eslatma, 1 Mbayt = 1024 Kbayt = 1024² bayt.
Kо‘pchilik zamonaviy amaliy dasturlar 16 Mbayt sig‘imdan kam bо‘lgan tezkor xotira bilan ishlamaydi yoki ishlasa ham juda sekin ishlaydi.
Nazarda tutish kerakki asosiy xotira sig‘imini ikki hissa oshirilsa, murakkab masalalarni yechishda (xotiraga yetishmovchilik sezilganda) kompyuterning samarali unumdorligini taxminan 1,41 marta oshiradi (kvadrat ildiz qonuni).
Turli turdagi tezkor xotiralari – SDRAM, DDR DRAM, DR DRAM va boshqalar - turlicha funksional imkoniyatlarga egadirlar.
Qattiq magnit diskdagi jamlovchilarning sig‘imi va turi. Odatda QMDJ sig‘imi gigabaytlarda о‘lchanadi, 1 Gba yt = 1024 Mbayt.
1 Tbayt sig‘imli venchesterni bugungi kunda ishlatsa bо‘ladi, ammo, yangi dasturiy taʻminotlar yaqin kunlarda kо‘p terabaytli tashqi xotirani talab etishi mumkin.
Kesh-xotirani sig‘imi va turi. Kesh-xotira – bu bufer, foydalanuvchi ega bо‘la olmaydigan tezkor xotira, ancha sekin ishlovchi xotira qurilmalarida saqlanayotgan axborotlarni avtomatik ravishda kompyuter tomonidan amallarni bajarilishini tezlatish uchun ishlatiladi. Masalan, asosiy xotira bilan bо‘ladigan amallarni tezlatish uchun mikroprotsessor yadrosida registrli kesh-xotira tashkillashtiriladi (L1 – birinchi bosqich kesh-xotirasi), mikroprotsessor platasida (L2 - ikkinchi bosqich kesh-xotirasi), tizimli platada (L3 - uchinchi bosqich kesh-xotirasi); diskli xotira bilan bо‘ladigan amallarni tezlatish uchun tezkor xotira yacheykasida kesh-xotira yoki disk jamlovchi ichida flesh-xotira tashkillashtiriladi (L4 - tо‘rtinchi bosqich kesh-xotirasi).
E’tiborga olish kerakki, 256 Kbayt kesh-xotiraning majudligi SHK unumdorligini taxminan 20% oshiradi.