A. A. Q od irov t ib b iy o t

' A b u A li ib n S in o , T ib q o n u n la r i, 
1- k it o b , T o s h k e n t , "Fan" 1 9 8 3 -y . 5 - b e t .
Ibn S in o ta la b a la r b ila n
dars o 'tm o q d a .
86

---

(u n su rlar) sh u n d ay narsalarki, u lar shakli tu rlic h a b o ‘lgan b o ‘laklarga 
b o ‘linm aydi. Shu oddiy jism larning q o ‘shilishidan koinotdagi turli shaklga 
ega b o ‘lgan n avlar paydo b o ‘lad i"‘ .
Ib n S in o n in g u n s u rla r h aq id ag i fikrlari D e m o k ritn in g ato m istik
nazariyasin in g xuddi o ‘zid ir, deyish t o ‘g‘ri em as. A tom istik nazariy ad a 
b ir xil a to m (b itta m ateriya) u stid a so ‘z boradi. Ib n S in o d a esa t o ‘rtta 
unsur (to ‘rtta m ateriya) ustida fikr yuritiladi. D em okritning fikricha butun 
borliqning asosini bitta m ateriya (bir xil atom ) tashkil etadi. Ibn Sinoning 
fikricha esa borliq t o ‘rt xil u n su r (a to m ) y a ’ni t o ‘rt xil m ateriy a d an
tashkil to p g an , deb hisob lan ad i. Bu tu sh u n c h a la r b ir-b irla rid a n farq 
q ilsalar h a m , u lard a u m u m iy lik bor. U la rn in g h a r ikk ov id a b o rliq
b o ‘linm as a to m la rd a n tashkil topganligi e ’tiro f etiladi.
Ibn S ino u n su rlarn i o g ‘ir va yengil tu rlarg a b o ‘lgan. Y er va suvni 
og‘ir, havo va olovni yengil u n su r, deb atagan. U n in g y o zishich a o g ‘ir 
u n su rla rd a n o d am tanasidagi a ’zo lar, yengil u n su rla rd a n esa ru h paydo 
b o ‘lgan. D em ak, o d am gavdasi ikki q ism d an — a ’zo va ru h d a n ib o ra t.2 
Ib n S inoning bu fikridan m a ’lu m b o ia d ik i, u o d am gavdasining tuzilishi 
va tabiati (fiziologik xususiyat) m asalasida dualizm nuqtai nazarida turgan.
Ibn Sino odam gavdasining tuzilishi va uning faoliyati haqidagi ilmiy- 
nazariy q arash larid a u n su rlar tu sh u n c h a sin i asos qilib olgan.
M izo jlar h aq id a Ibn S ino ju d a m urakkab fikr y uritg an. U m izojni 
to ‘rt u n su r bilan b o g ‘laydi. B u nda u qadim gi n atu rfilo so flarn in g ju d a
sodda fikriga qo ‘shiladi.
Ibn Sino m izojlar masalasiga katta aham iyat bergan. U ning yozishicha 
kasallik larn i a n iq la sh d a ta n a va a ’z o la rn in g m izo jin i bilish m u h im
aham iyatga ega. C h u n k i m izojga qarab tashxis q o ‘yish oson.
Ibn Sinoning yozishicha mizoj tu g ‘m a va araziy, y a’ni keyin orttirilgan 
b o ‘lishi m um kin. Tug‘m a mizoj, m asalan, tug‘m a issiqlik kishining tanasiga 
foydali t a ’sir k o ‘rsatadi. A raziy (g‘ayri tabiiy) issiqlik kishiga aziyat 
beruvchi alan g a lan ish d ir, u isitm ala r p aydo qilib, ta n a n i zaiflashtiradi. 
M izojning m o ‘tad il b o ‘lgani eng foydalidir. M o ‘tadil m izojli o d am n in g
h am m a h arak atlari m u tan o sib va tako m illash g an b o ‘ladi. B un d ay kishi 
doim yaxshi kayfiyatli va zavqlidir. U yaxshi tu sh la r k o ‘radi. 0 ‘zi ochiq 
yuzli va odam shavan dadir. Ishtahasi yaxshi, ovqatni yaxshi h azm qiladi. 
B unday kishining tanasi kasalliklarga n isb atan chid am lidir.
Ibn S ino m o ‘tad illik h o latig a b u n d ay t a ’rif bergan: " M o ‘tad illik -
m izoj egasining b u tu n gavdasida yoki b ir a ’zosida u n su rla r m iqd ori va 
kayfiyatlari (xususiyatlari) bilan o dam ning m izojiga keragicha eng to ‘g‘ri