A. A. Omonov, Т. М. Qoraliyev kredit va banklar

(
1
)
JDIKB
buverda-
® I = ----------------- x 100 %
ouyeraa.
Qs ш к в
1. IBI - iste’mol baholari indeksi;
2. JDIKB - joriy davrdagi iste’mol savatchasi baholari;
3. 0 ‘DIKB - o‘tgan davrdagi iste’mol savatchasi baholari.
I1 -1°
Inf .darajasi
= lb Q lb x 100
I*
buyer da:
4. 
I*,,—joriy davr iste’mol baholari;
5. ij,- bazaviy davr iste’mol baholari.
Iste’mol savatchasi - odamlaming birinchi darajali ehtiyojlarini 
qondirish uchun zarur boigan tovar va xizmatlar yiglndisi. Iste’mol 
savatchasi yordamida odamlaming yashash uchun zarur boigan eng 
kam miqdordagi xarajatlar miqdori hisob-kitob qilinadi. Iste’mol 
savatchasiga Rossiyada 407 ta, AQSHda 300 ta, Fransiyada 250 ta, 
Angliyada 350 ta, Germaniyada 475 ta tovar va xizmatlar turi kiradi.
Inflatsiya juda ko‘p qirrali boiib, u asosan quyidagi shakllarda 
namoyon boiishi mumkin:
• sudraluvchan inflatsiya;
• shiddatli inflatsiya;
• giperinflatsiya;
• kutilgan va kutilmagan inflatsiya;
124

---

• ochiq inflatsiya;
• yopiq inflatsiya;
• talab (xarajatlar) inflatsiyasi;
• taklif (xarajatlar) inflatsiyasi.
Sudraluvchan inflatsiya
sharoitida baholar yiliga 6 - 8 foiz 
miqdorida o‘sishi kuzatiladi. Sudraluvchan inflatsiya juda ko‘p 
mamlakatlar lqtisodiyotiga xos bo‘lib, milliy iqtisodiyotga sezilarli 
darajada ta’sir ko‘rsatmaydi. 
G‘arbiy Yevropa mamlakatlari 
iqtisodchilari ushbu inflatsiya sharoitida iqtisodiyotning rivojlanishini 
ijobiy holat sifatida baholaydilar.
Shiddatli inflatsiya
davrida baholaming darajasi yil davomida 20 
foizdan 200 foizgacha o‘sadi. Inflatsiya darajasi sezilarli ravishda 
shiddat bilan ortib boradi, uning darajasi ortib borgan sari milliy 
iqtisodiyotga salbiy ta’sir sezilib boradi. Aholining milliy valutaga 
nisbatan ishonchi pasayib, o‘z mablagiarini ko‘chmas mulklarga, 
qimmatbaho taqinchoq va xorijiy mamlakatlaming barqaror valutalariga 
almashtirishga ehtiyoji ortib boradi.
Giperinflatsiya
sharoitida baholar juda tez va yirik miqdorda oshib 
boradi, asosan giperinflatsiya sharoitida tovarlar va xizmatlaming bahosi 
astronomik darajada ortib, yiliga 1000 foiz, oyiga 100 foiz darajasida 
o‘sishi kuzatiladi. Mamlakatda iqtisodiyotni boshqarish va pul 
muomalasi buzilishi natijasida, pul - kredit siyosati to‘liq izdan chiqib 
ketadi.
Giperinflatsiya birinchi jahon urushidan keyin Germaniya 
iqtisodiyotiga juda katta salbiy ta’sir qilgan. Bu haqda E.M. Remark 
shunday yozadi. «Inflatsiya nima ekanligini shunda bilganman. Mening 
oylik ish haqim ikki yuz milliard markani tashkil etar edi. Ish haqi bir 
kunda ikki marta berilar edi, ish haqi berilgandan so‘ng ishdan yarim 
soatga ruxsat berilardi. Biz bu vaqtdan foydalanib kursni ikki martaga 
oshib ketishidan va olgan ish haqimiz o‘z qiymatini yo‘qotishidan 
qo‘rqib qandaydir tovar yoki iste’mol mollarini sotib olish uchun 
do‘konlargayugurar edik34«.