A. A. Omonov, Т. М. Qoraliyev kredit va banklar

chaqirib olinadigan va chaqirib olinmaydigan
akkreditivdan 
iborat. Agar importer va eksporter o‘rtasida tuzilgan shartnomada 
chaqirib olinadigan akkreditiv ko‘zda tutilgan boisa, shartnomda 
kelishilgan muddat ichida importeming tovarlarni sotib olish yoki 
xizmatlar bo‘yicha qarori o‘zgarsa benifitsar foydasiga o‘tkazilgan 
shartnoma summasini to iiq yoki qisman chaqirib olinishi mumkin. 
CHaqirib olinadigan akkreditivda esa importerga bunday huquq 
berilmaydi.
2. Shamomada ko‘rsatilgan summani benifitsaming akkreditiv 
hisobvarag‘iga o‘tkazishi nuqtayi nazardan, 
ta 'minlangan yoki
t a ’minlanmagan akkreditivga
boiinadi. Ta’minlangan akkreditivda 
importer shartnomada kelishilgan summa to‘liq benefitsaming bankida 
deponentlanadi, ta’minlanmaganda esa ushbu summa importeming 
banki tomonidan kafolatlanadi.
3. Akkreditiv shartnomasida ko‘rsatilgan summa bo iib - bo‘lib. 
bir necha 
marta 
benefitsaming 
bankida 
ochilgan 
akkreditiv 
hisobvarag‘iga o‘tkazilishi mumkin, akkreditivning bu turi 
to ‘Idirib
boriladigan
yoki 
revolver akkreditiv
deb yuritiladi. Akkreditivning 
ushbu shakli, odatda, ishlab - chiqarish jarayoni bir - biriga bogiiq 
boigan eksporter va importerlar o‘rtasida qoilaniladi.
Xalqaro hisob-kitoblarda qoilaniladigan akkreditivning afzallik 
jihatlari ko‘proq eksporterga tegishli boiib, unga jo ‘natilgan tovar yoki 
ko‘rsatilgan xizmat uchun toiov kafolatlangan. Biroq, importer 
benifetsar uchun ochilgan akkreditiv hisobvaragiga mabalag‘ni 
o'tkazishi natijasida uning ixtiyoridagi mablag1 ma’lum muddatga 
chetlashishiga sabab boiadi.
15.5.2. Inkasso
Xalqaro hisob-kitoblarda qoilaniladigan akkreditivlaming asosiy 
mohiyati shundan iboratki, eksporter jo ‘natilgan tovarlar yoki
280

---

ko‘rsatilgan xizmatlar uchun toiovni undirib olish maqsadida o‘z 
bankiga tegishli hujjatlar bilan birga inkasso toiov hujjatini ham taqdim 
etadi.
Xalqaro hisob-kitoblaming inkasso shaklida tovarlar harakati pul 
harakatidan oldinda yuradi. Shu bois ham ushbu hisob-kitobni amalga 
oshirishda tijorat kreditining bir ko'rinishi namoyon boiadi, bu 
eksporterlami m aium darajada riskka duchor boiishiga sabab boiadi. 
Bu, o‘z navbtida, eksporter importeming moliyaviy holati va uning 
toiovga qobiliyati haqida, shuningdek, importer boshqa mamlakatdan 
b o isa mamlakatdagi siyosiy - iqtisodiy ahvolni o‘rganishi juda muhim 
hisoblanadi.
Xalqaro hisob-kitoblaming shakli mahalliy inkasso hisob- 
kitoblardagi kabi, quyidagi bosqichlami o‘z ichiga oladi.
1. Eksporter tovarlami jo'natgandan o‘z bankiga tovarlami 
jo ‘natganligini tasdiqlovchi hujjatlar bilan birga inkasso hujjatini taqdim 
etadi.
2. Eksporteming banki inkasso hujjatlarini xalqaro talablar 
doirasida tayyorlanganligini o‘rganib chiqqandan so‘ng SFIVT elektron 
toiov tizimi orqali imporeming bankiga jo ‘natadi.
3. Importeming banki inkasso hujjatlari kelib tushganligi va 
toiovni amalga oshirayotganligini unga xabar qiladi va mablagiami 
eksporteming bankiga jo ‘natadi.
4. Eksporteming banki valuta mablagiarini uning hisobvaragiga 
kirim qilgandan so‘ng bu haqda xabar beradi.
Xalqaro hisob-kitoblaming inkasso shakli qoilanilganda valuta 
kursining o‘zgarishi, importeming moliyaviy holati yomonlashuvi 
tufayli toiovni amalga oshira olmasligi, importeming mamlakatida 
siyosiy va iqtisodiy vaziyatning keskinlashuvi oqibatida eksporter 
moliyaviy jihatdan zarar ko rishi mumkin. Shu bois ham eksporter 
xalqaro hisob-kitoblami amalga oshirishda hisob-kitoblaming ushbu 
shaklini tanlashda juda ehtiyotkorlik bilan yondashadi.