|
17 - bob. XALQARO MOLIYA INSTITUTLARI
17.1. Xalqaro moliyaviy institutlariga umumiy xarakteristika
Xalqaro valuta - kredit va moliya munosabatlarining institutsional
tuzilishi o‘z ichiga ko‘plab xalqaro moliyaviy tashkilotlami oladi.
Ulaming ayrimlari yirik moliyaviy resurs va katta vakolatlarga ega
bo‘lib, dunyo iqtisodiyoti va moliya - kredit jarayonlarida bevosita va
bilvosita ishtirok etadi. Boshqalari hukumatlararo moliyaviy masalalami
muhokama etish, moliya - kredit siyosati bo‘yicha tavsiyalar va
maslahatlar berish hamda moliyaviy yordam ko‘rsatish bilan
shug‘ullanadi. Yana boshqalari axborot yig‘ish, muhim valuta - kredit
va moliya muammolari va umuman, iqtisodiyotda statistik va ilmiy -
tadqiqot ishlarini amalga oshiradi.
Ushbu xalqaro moliyaviy tashkilotlar zamonaviy
xalqaro
moliyaviy institutlari deb yuritiladi. Ulaming vujudga kelishi, tashkil
topishi va rivojlanishming asosiy sababi jahon xalqaro iqtisodiyotining
296
Bu institutlaming asosiy maqsadi - xalqaro va mahalliy ijtimoiy -
iqtisodiy doirada yuz berayotgan murakkabliklarga va qarama -
qarshiliklami bartaraf etish, yumshatish hamda ulaming o‘zaro
hamkorligini ta’ minlashga qaratilgandir.
Dunyoda global ahamiyatga ega boigan xalqaro moliyaviy
institutlar
tarkibiga,
BMTning
hayrxoxligida
tashkil
etilgan,
ixtisoslashtirilgan Xalqaro valuta jamg‘armasi
(XVJ), Jahon banki
guruhi, Butunjahon savdo tashkiloti kiradi. Bu ixtisoslashtirilgan xalqaro
moliyaviy institutlar Birlashgan Millatlar Tashkiloti (BMT)ning faoliyati
bilan bogliq xalqaro moliyaviy va iqtisodiy masalalami hal etishda
bevosita ishtirok etadi.
BMTning ixtisoslashtirilgan muassasasi - iqtisodiy kengash -
Yevropa, Afrika, Osiyo va Lotin Amerikasi uchun 4 mintaqaviy
komissiya tuzgan. Osiyo va Lotin Amerikasi komissiyalari Osiyo
taraqqiyot banki (OTB) va Amerikalararo taraqqiyot banki (ATB)ni
tashkil etilishiga vositachilik qilgan. Maxsus jamg‘armalar bu
tashkilotlami toldirib turadi.
«Marshall rejasi»ning amalga oshirilishi munosabati bilan 1948-
yilda tuzilgan Yevropa iqtisodiy hamkorligi tashkiloti, keyinchalik
Yevropa to io v ittifoqining tashkil etilishiga yo‘naltirilgan (1950 -
1958-yillar), 1960-yilda esa iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish
tashkilotiga (IXTR7 , Parij) almashtirilgan. Hozirda bu tashkilot o‘z
ichiga 32 mamlakatni oladi, uning vazifalariga - tashkilotga a’zo
mamlakatarda
iqtisodiy
o‘sishga
ko‘maklashish,
moliyaviy
barqarorlikka qaratilgan siyosatni ishlab chiqish, xalqaro savdoni
rivojlantirish, diskriminatsion qarama - qarshiliklami cheklash,
rivojlanayotgan mamlakatlarga yordam ko‘rsatish kabilar kiradi IXRT
ramkasida 100 gayaqin qo‘mita faoliyat ko‘rsatadi.
Ulaming tarkibiga Noqonuniy y o l bilan topilgan daromadlami
legallashtirishga qarshi kurash guruhi (FATF) ham kiradi. Bu tashkilot
1989-yilda tashkil etilgan va IXRTga a’zo mamlakatlar bilan
hamkorlikda noqonuniy daromadlami legallashtirishga qarshi kurash
ishlarini amalga oshiradi.
IXRTning maqsadi - erkin savdoga, yosh davlatlaming
rivojlanishiga,
a’zo mamlakatlami iqtisodiy rivojlantirishga va
moliyaviy barqarorlashtirishga ko‘maklashashishdir. IXRT - o‘ziga xos
klub boiib, yiliga 2 marta sanoati rivojlangan mamlakatlar uchun fikrlar
W03C P - Организацией экономического сотрудничество и развшия.
297
aJmashish va iqtisodiy siyosatni muvofiqlashtirish, valuta - kredit va
moliya siyosatni samaradorligini oshirish, ilmiy - tadqiqot ishlaririi
tashkil etish, jahon iqtisodiyotining ekonometrik andozalari asosida
xalqaro qiyoslash va bashoratlami ishlab chiqish borasidayig‘ilib turadi.
Kreditor
mamlakatlaming
Parij
klubi
-
rivojlangan
mamlakatlaming norasmiy tashkilotidir. Bu yerda mamlakatlaming
davlat qarzlari bo‘yicha to io v muddatlarini boshqarish muammolari
muhokama qilinadi. Bir tomonlama moratoriyadan qochish maqsadida
(toiovni uzaytirish) kreditorlar tashqi qarzlami qayta ko‘rib chiqish
shartlari haqida qarzdorlar bilan «yuzma - yuz» bitimlar olib boradi.
Klub faoliyati 1956-yilda tashkil etilgan boiib, Argentina kreditorlari
Parijga qarzdorlar bilan muzokaraga taklif qilingan paytga to‘g‘ri keladi.
Parij klubining majlislarida XVJ, Jahon banki va boshqa yirik
moliyaviy institutlardan kuzatuvchilar ishtirok etishadi va, ko‘pincha,
tashqi qarzlaming joriy yilda toianishi lozim boigan qismi ko‘rib
chiqiladi.
Xususiy bank - kreditorlaming norasmiy London klubi 1976-
yildan faoliyatini boshlagan boiib, qarzdor mamlakatlaming xususiy
tashqi qarzlarini tartibga solish muammolarini muhokama qiladi.
London klubi XVJ va Parij klubi bilan iqtisodiy hamkorlik olib boradi.
1970-yillardan
boshlab
davlatlaro
moliyaviy
-
iqtisodiy
muammolar dastlab «yettilik», keyinchalik Rossiiya Federtsiyasi
qo‘shilgandan so‘ng «sakkizlik», Belgiya, Niderlandiya, Shvetsariya va
Shvetsiya qo‘shilgandan keyin «o‘nlik» davlat va hukumat rahbarlari
darajasida hal etilishi y o ig a qo‘yildi. « 0 ‘nlik» mamlakatlar rahbarlari
yig‘ilishida asosiy e’tibor xalqaro valuta - kredit masalalariga qaratiladi
va «har kim o‘zi uchun», ya’ni markazga intilish tendensiyalariga
qarama - qarshi boigan xalqaro hamkorlik va liberalizm tamoyillari
asosida ish ko‘rishga intiladi.
Xalqaro moliya institutlari, Xalqaro hisob-kitoblar (HHKB, 1930-
yil) bankidan tashqari, asosan ikkinchi jahon urushidan keyin pay do
boigan.
Bu davlatlararo institutlar mamlakatlarga kreditlar berish, jahon
valuta tizimining amal qilish tamoyillarini ishlab chiqish, xalqaro valuta
- kredit va moliya munosabatlarini davlatlararo tartibga solish bilan
shug‘ullansada, ulami tashkil etilishining tub sabablaiidan biri
rivojlanayotgan mamlakatlarda siyosiy mustaqillikni joriy etish, ulaming
xalqaro doiradagi ishtirokini faollashtirish, milliy iqtisodiyotda vujudga
298
kelayotgan muammolami mintaqa va xalqaro darajada echish
masalalariga qaratilgan.
Shu bilan birga, zamonaviy xalqaro moliya institutiarining vujudga
kelishiga quyidagi omillami keltirish mumkin.
1. Xalqaro iqtisodiyotda moliyaviy barqarorlikni ta’minlash
borasida kuchlami umumlashtirgan holda hamkorlikda faoliyat yuritish.
2. Davlatlararo valuta va moliya - kredit siyosatini tartibga solish
yuzasidan xalqaro andozalami yaratish va amaliyotga joriy etish.
3. Hamkorlikda jahon valuta va moliya - kredit siyosati yuzasidan
strategik taktikani ishlab chiqish.
Do'stlaringiz bilan baham: |
