A. A. Omonov, Т. М. Qoraliyev kredit va banklar

15.2.2. Birinchijahon urushi va undan keyingi davr
(1914-1926yy.)
Klassik oltin standarti pul tizimi mukammal boiib, hozirgi 
kungacha insonlar undan samaraliroq va qulayroq pul tizimini o‘ylab 
topa olishmagan. 0 ‘z navbatida, «Agar oltin standarti mukammal amal 
qilgan boisa, nima uchun muomaladan yo‘qoldi degan savol tugiladi.» 
Buning asosiy sababi, davlatning pul tizimiga aralashuvining ortishi va 
banklaming o‘z majburiyatlarini to liq bajarmasligi oqibatida pul 
tizimining izdan chiqishidir. Birinchi jahon urushi natijasida urushda 
ishtirok etgan barcha davlatlarda xarajatlaming oshishi natijasida pul 
taklifini haddan ziyod ko‘paytirishga majbur boldilar. 0 ‘zaro urushda 
ishtirok etayotgan mamlakatlarda inflatsiya darajasi shu darajada yuqori 
ediki, ular xarajatlami qoplash maqsadida emissiya qilingan qog‘oz 
pullar oltin va boshqa qimmatbaho metallar bilan ta’minlanmagan edi. 
Shu tariqa ushbu davlatlar oltin standartidan voz kechdilar va o‘zlarini 
bankrot deb e’lon qildilar.
Urushda ishtirok etgan davlatlar ichidan faqatgina AQSHda 
dollaming taklifi belgilangan me’yoridan orttirilmadi. 0 ‘z vaqtida, 
boshqa davlatlarda devalvatsiyaning ortishi, o‘zaro turli valutaviy 
to‘siqlammg yuzaga kelishi, bojxona ta’riflari va kvotalarining joriy 
qilinishi natijasida xalqaro savdo va investitsiya faoliyati izdan chiqdi, 
bu esa mamlakat pul tizimiga jiddiy salbiy ta’sir ko‘rsatdi. Inflatsiya 
oqibatida Angliya funti, Fransiya franki, Germaniya markasi oltinga 
nisbatan qadrsizlandi. Bu hoi keyinchalik dollaming ham oltinga 
nisbatan kursini tushishiga olib keldi. Ushbu vaziyatda dunyo pul tizimi
260

---

inqirozga uchragan va dunyoning yetakchi ekspertlari va siyosatchilari 
iqtisodiy barqarorlikni ta’minlovchi oltin standartiga qaytish ustida bosh 
qotirayotgan edi.