A. A. Kaxxarov, yu. Sh. Avazov, U. A. Ruziyev

Arifmetik - mantiqiy qurilma.
Arifmetik - mantiqiy qurilma (AMQ) axborotlarni arifmetik va mantiqiy o‘zgartirish amallarini bajarish uchun mo‘ljallangan. Bajaradigan vazifasi bo‘yicha eng sodda AMQ (1.11-rasm) ikki registrdan iborat, jamlovchi qurilma va boshqarish sxemasidan iborat (mahalliy boshqarish qurilmasi).


Axborotlar kod shinasi Ko‘rsatmalar kod
1.11-rasm. Arifmetik-mantiqiy qurilmaning funksional sxemasi.
Jamlovchi qurilma - uning kirishiga berilgan ikkilik kodlar ustida qo‘shish amalini bajamvchi hisoblash sxemasi; jamlovchi qurilmaning razryadligi ikki mashina so‘ziga teng.
Registrlar - turli uzunlikdagi tezkor xotira yacheykasi: registr 1 ikkitali so‘zning raziyadligiga ega, registr 2 so‘zning razryaligiga teng. Registr 1 da amallami bajarishda amalda qatnashuvchi birinchi son joylashtiriladi, amal tugagandan so‘ng esa natija joylashtiriladi; registr 2 da amalda qatnashuvchi ikkinchi son joylashadi (amal tugagandan so‘ng undagi axborot o‘zgarmaydi). Registr 1 axborot kod shinasidan axborotni oladi va unga axborot bera olishi mumkin, registr 2 esa faqat u shinadan axborotni oladi.
Boshqarish sxemasi ko‘rsatmaning kod shinalari bo‘yicha boshqarish qurilmasidan boshqarish signallarini qabul qilib oladi va ularni AMQ ning registrlarini va jamlovchi qurilmalar ishini boshqarish uchun boshqarish signallariga o‘zgartiradi.
AMQ arifmetik ”, “x” va “ : ” amallami faqat vergulli oxirgi razryaddan so‘ng qayd qilingan ikkilik axborotlar ustida amallar bajaradi, ya'ni faqat butun ikkilik sonlar ustida. Suriluvchi vergulli ikkilik sonlar ustida va ikkilik-kodlashtirilgan o‘nlik sonlar ustida amallami bajarish matematik soprotsessorni jalb qilish yoki maxsus tuzilgan dasturlar orqali amalga oshiriladi.
Misol tariqasida ko‘paytirish buyrugini bajarilishini ko‘rib chiqamiz. 1101 va 1011 sonlar ko‘paytirilsin deylik (sodda bo‘ lishi uchun sonlar 4-bitli olingan). Ko‘payuvchi registr 1 da joylashgan, uning razryadligi registr 2 ga nisbatan ikki hissa orttirilgan. Ko‘paytirish amalsi o‘zining bajarilishi uchun bir necha taktni talab etadi. Har bir taktda registr 1 dagi son jamlovchi qurilmaga o‘tadi (razryadlari ikki hissa oshirilgan) qachonki faqat registr 2 ning kichik razryadida 1 boisa. Ushbu misolda birinchi taktda 1101 soni jamlovchiga o‘tadi va shu birinchi taktning o‘zida registr 1 dagi son chapga 1 razryad suriladi, registr 2 dagi son esa bir razryad o‘ngga suriladi. Takt oxirida surilishdan so‘ng registr 1 da 11010 soni joylashgan boiadi, registr 2 da esa 101 soni boiadi. Ikkinchi taktda registr 1 dagi son jamlovchi qurilmaga o‘tadi, chunki registr 2 ning kichik razryadi . 1 ga teng; takt oxirida yana registrlardagi sonlar chapga va o‘ngga suriladi, so‘ng registr 1 da 110100 soni, registr 2 da esa 10 soni joylashgan boiadi. Uchinchi taktda registr 1 dagi son jamlovchiga berilmaydi, chunki registr 2 ning kichik razryadi 0 ga teng; takt oxirida registrlardagi sonlar chapga va o‘ngga surilgach, registr 1 da 1101000 son, registr 2 da esa 1 soni hosil boiadi. To‘rtinchi taktda registr 1 dagi son jamlovchiga o‘tadi, chunki registr 2 ning kichik razryadi 1 teng; takt oxirida registlar chapga va o‘ngga surilgach, registr 1 da 11010000 soni, registr 2 da esa 0 soni joylashgan boiadi. Registr 2 da ko‘paytiruvchi 0 boiganligi uchun, ko‘paytirish arnali tugaydi. Natijada jamlovchi qurilmaga sonlar ketma-ket keladi vaular qo‘shiladi: 1101, 11010, 1101000; ulaming