|
15.2. Ustav kapitalini shakllanishini va o‘zgarishini hisobda
aks ettirish
Korxonaning o ‘z m ablagiarini shakllantirish asosiy manbai b o iib
uning mulkdorlari tomonidan korxonaga qo‘yilgan m ab lagiar majmui
b o ig an ustav kapitali hisoblanadi. Ustav kapitalini shakllantirish tartibi
qonunchilik va ta ’sis hujjatlari bilan amalga oshiriladi.
Ustav kapitali - bu ta’sis hujjatida belgilangan doiradagi faoliyatni
ta’minlash uchun ta ’sischilaming (ishtirokchilaming) korxona mulkiga
qo‘ygan m ab lag iari (ulushlari, aksiyalar nominal qiymatida va
hokazolar)ning pul ifodasidagi yigin disid ir108.
Ustav kapitali - korxona faoliyatini yuritish, davom ettirish uchun
ta ’sischilaming korxona mulkiga yo ‘naltirilgan m ablagiarining pul
ifodasidagi y ig in d isid ir’09.
Tashkilot ustav kapitaliga pullar, qimmatli qog‘ozlar, boshqa
buyumlar yoki mulkiy huquqlar yoxud pul bahosiga ega boshqa
huquqlar kiritilishi mumkin.
108 2 1 -so n B H M S “ X o ‘j a l i k y u r itu v c h i su b y e k tla r m o liy a v iy -x o ‘ja lik f a o liy a tin in g b u x g a lte riy a h iso b i sc h y o tla r
reja si v a urn q o ‘lla s h b o ‘y ic h a Y o ‘r iq n o m a ” g a 2 -ilo v a .4 -q is m 8 - b o ‘lim l- § 3 4 1 -b a n d .
F in a n cia l a n d m a n a g e ri a c c o u n tin g , 12 e, C a rl S. W arren , J a m e s M .R e ev e , J a n a th a n 1081 p a g e
484
Ustav kapitaliga olingan hissalar, shu jumladan aksiyalami
(ulushlami) joylashtirish bahosining ulaming nominal qiymatidan
(dastlabki miqdoridan) ortiq summasi daromad sifatida qaralmaydi va
tegishincha, unga foyda solig‘i va yagona soliq to‘lovi solinmaydi (Soliq
kodeksining 129 va 355-moddalari).
Ustav kapitali - huquqlar va imtiyozlar olish uchun korxona
muassislari tomonidan ta ’sis hujjatlariga muvofiq qo‘shilgan hamda
korxona xo‘jalik faoliyatini amalga oshirish uchun zam r bo‘lgan moddiy
boyliklar, pul mablag‘lari va xarajatlar majmuidir110.
Kengroq m a’noda ta ’rif beradigan b o isak , uni shunday ta ’riflash
mumkin: Ustav kapitali - xo‘jalikning daromad (foyda) olish maqsadida
ro‘yobga chiqarish uchun zarur b o ‘lgan dastlabki m ablag‘lar manbai,
uning boshqarilish jarayonida har bir a ’zoning hissasi va xususiy
kapitalini oshirish maqsadida kiritilgan mablag‘lari hamda o ‘z
kreditorlarini,
ta’sischilarining
qiziquvchanligini
kafolatlovchi
mablag4 lar manbaidir.
Ustav kapitali hisobini tashkil etish va uni yuritish amaldagi
qonunlar va ta’sis hujjatlari asosida amalga oshiriladi. Ustav kapitaliga
hissa shaklida qo‘shiladigan moddiy va nomoddiy aktivlar ta’sischilar
kelishuviga
yoki yuridik shaxs ijroiya organining qaroriga k o ‘ra
baholanadi hamda hisobga olinadi.
Ustav kapitalining holati va harakati to‘g ‘risidagi axborotlami
umumlashtirish quyidagi schyotlarda amalga oshiriladi:
8310-“0d diy aksiyalar”;
8320-“Imtiyozli aksiyalar”;
8330-“Pay va ulushlar”.
Ustav kapitali harakatining buxgalteriya hisobi 13-jumal orderda
yuritalidi. Yuqorida ta’kidlab o ‘tilganidek, ustav kapitalining analitik
hisobi
ishtirokchilar
(ta’sischilar)
bo‘yicha
kartochkalar
yoki
vedomostlarda yuritiladi.
110 K a rim o v A ., Islo m o v F., A v lo q u lo v A. B u x g a lte riy a h iso b i. - Т .: “S h a rq ” N M A K , 2 0 0 4 . - 3 6 2 bet.
485
8310-“0 dd iy aksiyalar” - schyoti oddiy aksiyalaming qiymatini
qo‘shilgan holdagi aksiyadorlik kapitalining holati va harakati
to‘g ‘risidagi axborotlami umulashtirish uchun m o‘ljallangan.
8320-“Imtiyozli aksiyalar” - schyoti imtiyozli aksiya ko‘rinishida
chiqarilgan hissadorlik kapitalining holati va harakati to ‘g ‘risidagi
axborotlami umumlashtirish uchun m oijallangan.
Aksiyalar 8310-“0ddiy aksiyalar” va 8320-“Imtiyozli aksiyalar”
schyotlarda aksiyalaming nominal qiymati bo‘yicha hisobga olinadi.
8330- “Pay va ulushlar” - schyoti o ‘zida mulk egasining kapitali
yoki
korxonalaming
tashkiliy-huquqiy
shakllariga
asosan
qatnashuvchilaming ulushlarini mujassamlashtiradigan korxonaning
ustav
kapitalini
holati
va
harakati
to ‘g ‘risidagi
axborotlami
umumlashtirish uchun m o‘ljallangan.
Aksiya — o ‘z egasining aksiyadorlik jam iyati foydasining bir
qismini dividendlar tarzida olishga, aksiyadorlik jamiyatini boshqarishda
ishtirok etishga va u tugatilganidan keyin qoladigan mol-mulkning bir
qismiga
bo ‘lgan
huquqini
tasdiqlovchi,
amal
qilish
muddati
belgilanmagan egasining nomi yozilgan emissiyaviy qimmatli qog‘oz.
Aksiyadorlik jamiyatlari ikki turdagi: oddiy va imtiyozli aksiyalar
chiqarishi mumkin. Jamiyat oddiy aksiyalami joylashtirishi shart,
shuningdek imtiyozli aksiyalami joylashtirishga haqli. Joylashtirilgan
imtiyozli aksiyalaming nominal qiymati jam iyat ustav fondining (ustav
kapitalining) yigirma foizidan oshmasligi kerak111.
Jamiyat oddiy aksiyalami joylashtirishi shart, shuningdek imtiyozli
aksiyalami joylashtirishga haqli. Joylashtirilgan imtiyozli aksiyalaming
nominal qiymati jam iyat ustav kapitalining yigirma foizidan oshmasligi
kerak.
111 0 ‘z b e k is to n R e s p u b lik a s in in g 2 0 1 4 -y il 6 -m a y d a g i “ A k s iy a d o rlik ja m iy a tla r i v a a k s iy a d o rla m in g h u q u q la rin i
h im o y a q ilis h t o ‘g ‘ris id a ” g i Q o n u n i (y an g i tah riri), 1 6 -m o d d a
486
15.2-rasm.
Do'stlaringiz bilan baham: |
