A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov

17.4. Davr xarajatlari hisobi
Davr xarajatlari - bu korxona xarajatlarini hisobga olish tizimida 
yangi ko‘rsatkichdir. Davr xarajatlari tarkibiga xo‘jalik subyektining 
ishlab chiqarish jarayoni bilan bevosita b o g iiq boim agan xarajatlar 
kiradi.
Davr xarajatlari bu - bevosita ishlab chiqarish jarayoni bilan 
b o g iiq bo im agan xarajat va sarflaridir. Ushbu xarajatlar tarkibiga 
boshqaruv xarajatlari, mahsulotni sotish xarajatlari va um um xo‘jalik 
ahamiyatiga ega b o ig a n boshqa xarajatlar kiritiladi.
Davr xarajatlari tarkibiga korxona ishlab chiqarish jarayoni bilan 
bevosita b o g iiq bo im ag an xarajatlar kiradi. Bular jumlasiga boshqaruv, 
tijorat bilan b o g iiq xarajatlar, shuningdek umumxo‘jalik xarajatlari, 
jumladan ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlari bo‘yicha 
xarajatlar ham kiradi. Bu xarajatlar korxonaning asosiy faoliyati va 
mahsulot sotish bilan b o g iiq boim aganligi, lekin m a iu m bir 
jarayonlami amalga oshirish bilan b o g iiq boiganligi uchun ular 
operatsion xarajatlar, umumiy va m a’muriy xarajatlar deyiladi. Ular 
mahsulot ishlab chiqarish va sotish hajmiga b o g iiq boim agani, va
562

---

aksincha, vaqt bilan, xo‘jalik faoliyatining davomiyligi bilan b o g iiq
b o igan i sababli ular davr xarajatlari deb yuritiladi.
Mahsulot sotish, m a’muriy xarajatlar, xizmat ko‘rsatuvchi
xo‘jaliklar xarajatlari, boshqa operatsion xarajatlar davr xarajatlari
tarkibiga kiritiladi.
Hisobvaraqlar 
rejasiga 
binoan 
davr 
xarajatlari quyidagi
hisobvaraqlarda aks ettiriladi:
9410-“Sotish xarajatlari”;
9420-“M a’muriy xarajatlar”;
9430-“Boshqa operatsion xarajatlar”.
Sotish xarajatlariga “Mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni ishlab chiqarish 
va sotish 
xarajatlarining 
tarkibi 
hamda 
moliyaviy natijalami
shakllantirish tartibi to‘g ‘risida”gi nizomga asosan quyidagilar kiradi:
- temir y o i, suv, avtomobil, ot-ulovda tashish xarajatlari hamda 
transport vositalari bekor turib qolganligi uchun to ia n g a n jarimalar;
- savdo va umumiy ovqatlanish korxonalarining xarajatlari;
- mahsulot (ishlar, xizmatlar)ni sotish bilan b o g iiq mehnatga haq 
to ia s h xarajatlari (m a’muriy-boshqaruv xodimlaridan tashqari);
- ulam ing ijtimoiy sug‘urta ajratmalari;
- savdo ehtiyojlari uchun foydalaniladigan binolar, inshootlar va 
xonalami ijaraga olish, saqlash va tuzatish xarajatlari;
- asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar amortizatsiyasi;
- sanitariya kiyim-boshi, oshxona dasturxon va sochiqlari, oshxona 
idish-tovogi va anjomlarining eskirishi;
- gaz, y o q ilg i, elektr energiyasi xarajatlari;
- tovarlami saqlash, ularga ishlov berish va ulami sortlarga ajratish 
xarajatlari;
- savdo reklamasi xarajatlari;
- tashish, saqlash va sotish c h o g id a tovarlaming norma doirasida 
va undan ortiqcha yo ‘qotilishi;
- o‘rash-joylash materiallari xarajatlari;
- mol-mulkni majburiy sug‘urta qilish xarajatlari;
- mehnatni muhofaza qilish va texnika xavfsizligi xarajatlari;
563

---

- ventilyatorlar, mashinalar va ulaming harakatlanuvchi qismlarini 
o ‘matish va saqlash, tuynuklar, o ‘yiqlar va boshqalaming atrofini o ‘rash 
b o‘yicha joriy (nomukammal tusdagi) xarajatlar;
- maxsus kiyim-bosh va poyafzalni yuvish va tuzatishga 
materiallar qiymati;
- bank xizmatlariga to ‘lovlar.
Yuqorida keltirilgan xarajatlar 9410-“Sotish bo‘yicha xarajatlar” 
schyotida hisobga olinadi. Ushbu hisobvaraq tranzit hisovaraq bo‘lib, 
qaysi davr b o‘lmasin uning oy boshida qoldiq summasi bo‘lmaydi. 
Hisobvaraqning debet tomonida tovarlami sotish bilan bog‘liq bo‘lgan 
xarajatlar k o‘rsatilsa, kredit tomonida ushbu xarajatlami hisobdan 
chiqarilishi aks ettiriladi. Bu summa foydaning kamayishiga olib keladi, 
ya’ni foyda hisobidan qoplanadi.
9410-“Sotish bo ‘yicha xarajatlar” schyotining analitik hisobi 15- 
sonli qaydnomada xarajatlaming debet va kredit aylanmasi ko‘rsatiladi. 
Debet aylanmasining jam i summasi №1, 2, 7, 10/1-jumal orderlarda aks 
ettirilsa, kredit bo ‘yicha aylanma summalari esa № 11-jumal-orderida 
aks ettiriladi:
- soliq qonuni va boshqa qonunlami buzganlik uchun jarim a va 
penyalar;
- to ‘langan boshqa jarimalar;
- boshqa xarajatlar.
Yuqoridagi keltirib o ‘tilgan xarajatlar 9430-“Boshqa operatsion 
xarajatlar” schyotida hisobga olinadi.