A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov

2.1-jadval
BUXGALTERIYA BALANSI
K o‘rsatkichlar nomi
Satr
kodi
Hisobot davri
boshiga
Hisobot davri
oxiriga
A ktiv
I. U zo q m uddatli aktivlar
I-bo‘lim jami:
II. Joriy ak tiv lar
II-bo‘lim jami:
Balans aktivi
bo‘yicha jami
Passiv
I. O lz m a b la g 'la ri 
m anbalari
I-bo‘lim jami:
II.M ajb u riy atlar
II-bo‘Iim jami:
Balans passivi
b o‘yicha jami
32

---

Namunaviy shakldagi balansni qisqartirilgan holda quyidagi jadval 
ko‘rinishida keltirish 
mumkin. 
Buxgalteriya 
balansini 
qisqacha 
tuzilishini quyida ko‘rish mumkin.
Balansning aktiv va passiv qismlari bo‘limlarga, bo‘limlari 
guruhlarga, 
guruhlari 
esa 
moddalarga 
bo‘linadi. 
Buxgalteriya 
balansining moddalari korxonaning ayrim mulk turi, uning tashkil topish 
manbai va majburiyatlarini tavsiflovchi satr ko‘rsatkichidir. Balansning 
aktiv va passiv qismlari ikkitadan b o ‘limdan iborat.
“Aktiv” 
- faol, amal qilish, mavjud b o ‘lish degan so‘zlardan kelib 
chiqqan. Shundan kelib chiqib, aktiv deganda mablag‘lar qanday amal 
qilayotganligini, 
ishlayotganligini 
ko ‘rsatuvchi 
mablag‘lar 
guruhlanishini tushunish kerak.
Aktivlar - bu oldingi amalga oshirilgan muammolami yoki oldin 
sodir bo‘lgan voqealar natijasida korxonaga kelib tushgan va ulardan 
foydalanish kelajakda foyda keltiradigan iqtisodiy resurslardir.
Aktivlar uch xil xususiyatga ega bo ‘lishi kerak:
a) kelajakdagi iqtisodiy nafni o ‘zida mujassamlanishi, bevosita 
yoki bilvosita pul mablag‘lari yoki ulaming ekvivalentlarini ko‘paytirish 
imkoniyati;
b) bu iqtisodiy naflami nazorat qilish qobiliyatini mujassamlash;
c) oldingi bitimlar yoki boshqa voqealaming natijasi bo‘lishi.
“Passiv” 
- nofaol, xolis (betaraf) turmoq, tushuntirish kabi
so ‘zlaming ildizidan olingan. Tarixan bu atama dastlab faqat qarzga 
olingan m ablagiarga nisbatan, y a’ni uchinchi shaxslar oldidagi 
majburiyatlarga nisbatan qo‘llanar edi. Bu bilan mulk egasi qarzga 
olingan 
mablag‘larga 
bo ‘lgan 
munosabatda 
o ‘zboshimchalik 
(bemalollik)dan o ‘zini tutishi kerakligi ta’kidlangan edi. Keyinchalik 
“passiv” atamasi manbalaming boshqa moddalariga ham tarqatilgan 
bo‘lib, faqat korxona majburiyatlarini tavsiflabgina emas, m ablag‘lar 
turlarini qanday maqsadlarga m o‘ljallanganligini ham tavsiflash uchun 
ishlatiladigan bo‘ldi.
Manbalaming tarkibiy 
qismini 
majburiyatlar tashkil 
etadi. 
Subyektning 
majburiyatlari 
-
bu 
oldingi 
amalga 
oshirilgan
33

---

muammolami natijasi yoki kelajakda o ‘zida mujassamlangan iqtisodiy 
nafni chiqib ketishi yoki yangi majburiyatlami vujudga kelishi bilan 
yakunlanadi.
X o‘jalik yurituvchi subyektning o ‘z m ablagiari aktivlaridan 
majburiyatlarini ayirganiga teng.