A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov

10.3-jadval
Aksiyalarni nominal qiymatidan past bahoda sotib
olishni aks ettirish
№
X o‘jalik operatsiyalarining m azm uni
Summa,
m ing so‘m
Debet Kredit
1
A k siy alar sotib olinishi
18 000
0610
5110
2
H ar o y d a 15 oy d av o m id a ak siy alam in g sotib olish 
narxi v a nom inal q iy m at o ‘rtasidagi farqni qism lari 
te n g rav ish d a (b ir m e ’yo rd a) h iso b d an ch iq arilad i 
(2 0 0 0 / 15)
133.333
06 1 0
9590
295

---

Aksiyalami nominal qiymati va sotib olish narxi o ‘rtasidagi farq 2 
mln so‘mni [(5000 - 4500) x 4 000] tashkil etadi. 0 ‘z navbatida u 15 oy 
davomida teng ulushlarda moliyaviy faoliyatning daromadlariga 
hisobdan chiqarilishi kerak.
Qimmatli qog‘ozlami so ‘ndirish paytiga kelib ulaming 0610- 
"Qimmatli qog‘ozlar" hisobvarag‘ida hisobga olingan bahosi nominal 
qiymatiga mos kelishi kerak.
Qimmatli qog‘ozlar haq evaziga sotilishi mumkin. Qimmatli 
qog‘ozlami sotish chog‘ida olingan tushum va balans qiymati o ‘rtasidagi 
farq (amalga oshirilgan xarajatlar chegirib tashlangan holda) daromad 
yoki xarajat sifatida tan olinadi.
10.4-jadval
Qimmatli qog‘oz!arni sotishni aks ettirish
X o ‘jaIik operatsiyalarining m azm uni
Debet
Kredit
Q im m atli 
q o g ‘o zlam i 
h a q
ev a z ig a
sotish 
c h o g ‘id a u lam in g qiym ati h iso b d an chiqarildi
9220
0610
X arid o rlarg a q im m atli 
q o g ‘o z la r 
so tilg an d a 
u lam in g q arzi aks ettirildi
4010
9220
Q im m atli 
q o g 'o z la r 
so tilg an d a 
x arajatlar 
h iso b d an chiqarildi
92 2 0
X arajatlam i h iso b g a
o lu v ch i sch y o tlar
Q im m atli 
q o g ‘o z la m i 
so tish d an
o lingan 
daro m ad aks ettirildi
9 2 2 0
9590
Q im m atli q o g ‘o zlam i so tish d an k o ‘rilg an zarar
9690
9220
0620 - “Shu’ba xo‘jalik jam iyatlariga investitsiyalar”, 0630 —
“Qaram birlashmalarga investitsiyalar”, 0640 - “Q o‘shma korxonalarga 
investitsiyalar” schyotlarida mos ravishda shu’ba, qaram va qo‘shma 
korxonalarga investitsiyalaming mavjudligi va harakati aks ettiriladi.
X o‘jalik jam iyati shu’ba xo ‘jalik jamiyati deb tan olinadi, agar 
boshqa bir xo‘jalik jam iyati yoki shirkati quyidagilar tufayli xo‘jalik 
jamiyati tomonidan qabul qilinadigan qarorlami belgilab berish 
imkoniga ega bo‘lsa:
296

---

- ustav fondida undan ustunlik mavqeiga ega bo‘lgan holda 
ishtirok etish;
- ular o ‘rtasida tuzilgan shartnomaga (masalan, boshqa jam iyat 
yoki shirkat kompaniyaning boshqaruvchisi sifatida chiqqanda ushbu 
jam iyatning ishlarini boshqarish to‘g ‘risida) muvofiq;
- boshqa imkoniyatlar (masalan, ushbu jam iyatni boshqarish 
organlariga bunday ta ’sir ko‘rsatishning haqiqiy imkoni tufayli) ( 0 ‘zR 
FKning 67-moddasi).
X o‘jalik jam iyatida ishtirok etuvchi boshqa jam iyat xo‘jalik 
jam iyatiga qarashli ovoz beradigan aksiyalar (ustav kapitali)ning 20 
foizidan ko‘prog‘iga ega bo‘lsa, bunday xo‘jalik jam iyati qaram jam iyat 
deb hisoblanadi ( 0 ‘zR FKning 68-moddasi).
Ustunlikka ega jam iyat asosiy jam iyat shu’ba jam iyatiga nisbatan 
ega bo‘lgan huquqlarga ega emas. Uning imkoniyatlari shu bilan 
belgilanadiki, u aksiyalar paketining sezilarli qismining egasi hamda 
tegishli ovozlar soniga ega, qaram jamiyatning qaror qabul qilishiga 
ta’sir etishi mumkin, lekin unga majburiy ko‘rsatmalar berish huquqiga 
ega emas. Shuning uchun 0 ‘zR Fuqarolik kodeksida belgilanishicha, 
bunday munosabatlar shu’ba va asosiy jam iyatlar (shirkatlar) bilan 
bo‘lganidek, o ‘zaro yoki qo‘shimcha javobgarlikni keltirib chiqarmaydi. 
Biroq aksiyadorlik jam iyatining ovoz beradigan aksiyalarining 20 
foizidan ortig‘ini yoki m as’uliyati cheklangan jam iyat ustav kapitalining 
20 foizidan ortig‘ini qo‘lga kiritgan xo ‘jalik jam iyati (aksiyadorlik 
jamiyati, m as’uliyati cheklangan jam iyat) bu haqdagi m a’lumotlami 
belgilangan tartibda darhol e ’lon qilishi shart.
0690 - “Boshqa uzoq muddatli investitsiyalar” schyotida kelajakda 
moliyaviy daromad olish maqsadida korxonaning davlat korxonasiga, 
xayriya yoki ekologiya tashkilotlariga investitsiyalaming mavjudligi 
hisobga olib boriladi.
Bu schyotlar aktiv bo‘lib, debetidagi qoldiqlar har oyning boshiga 
korxona tomonidan sotib olingan qimmatli qog‘ozlar qiymatini
297

---

ifodalaydi. Debet tomonidagi aylanma oy davomida sotib olingan 
qimmatli qog‘ozlar qiymatini, investitsiya uchun sarflangan m ablag'lar 
miqdorini, kredit tomonidagi aylanmalar hisobdan chiqarilgan sotib 
yuborilgan, qaytarib berilgan qimmatli qog‘ozlar qiymatini yoki 
investitsiyalaming uzilishini aks ettiradi.
Misol. Korxona tomonidan 540000 so‘mga aksiyalar sotildi. 
Sotilgan qimmatli qog‘ozlaming balans qiymati 500000 so‘mni tashkil 
qiladi.
10.5-jadval