A. A. Karimov j. E. Kurbanbayev s. A. Jumanazarov

10.2. Investitsiyalami turkumlash va baholash
10.1-rasm. Investitsiyalarning turlari
2 8 7

---

Respublikamiz iqtisodiyotiga safarbar etilgan investitsiyalar import 
o ‘mini bosuvchi ishlab chiqarishning barpo qilinishi va yangi mahsulot 
turlarining o‘zlashtirilishi bilan bog'liq.
Investitsiya kiritish maqsadlari va ular bilan b o g iiq risklardan 
kelib chiqqan holda investitsiyalar venchur (riskli), bevosita, portfel va 
annuitet kabi turlarga tasniflanadi.
Demak, investitsiyalar aniq va noaniq, lekin ehtimol risklar ostida 
kapitalni muayyan jarayonlarga, muayyan vaqtga bog‘lash bo‘lib, uning 
hozirgi qiymatini saqlash, kapitallashtirish va jam g‘arish maqsadiga 
qaratiladi.
Kapital investitsiyalarga asosiy fondlami vujudga keltirish va 
takror 
ishlab 
chiqarishga, 
shu 
jum ladan 
yangi 
qurilishga, 
modemizatsiyalashga, rekonstruksiya qilishga, texnik jihatdan qayta 
jihozlashga, shuningdek moddiy ishlab chiqarishning boshqa shakllarini 
rivojlantirishga kiritiladigan investitsiyalar kiradi.
Innovatsiya investitsiyalariga yangi yoki takomillashtirilgan 
tovarlami (ishlami, xizmatlami), ishlab chiqarish jarayonini, tadbirkorlik 
faoliyatini yuritishda yangi marketing uslubini yoki tashkiliy uslubni 
ishlab chiqish va o‘zlashtirishga kiritiladigan investitsiyalar kiradi.
Ijtimoiy investitsiyalarga inson salohiyatini, ko‘nikmalarini va 
ishlab 
chiqarish 
tajribasini 
oshirishga, 
shuningdek 
nomoddiy 
n e ’matlaming 
boshqa 
shakllarini 
rivojlantirishga 
kiritiladigan 
investitsiyalar kiradi.
Moliyaviy investitsiyalar - xo ‘jalik yurituvchi subyekt tasarrufidagi 
daromad olishga (foiz, royalti, dividend va ijara haqi shaklida) 
m o‘ljallangan, investitsiya qilingan sarmoya qiymatining ortishi yoki 
investitsiya qiluvchi kompaniya boshqa naf olish uchun foydalanadigan 
aktivlar51.
Moliyaviy sarmoya - bu sizning mablag‘ingizni katta miqdorda 
o ‘sishi yoki qadriga yetishiga umid bilan pul qo‘ygan aktivdir. Bu g ‘oya
51 1 2-so n B H M S “M o liy a v iy in v e s tits iy a la m i h iso b g a o lis h ” 0 ‘z b e k isto n R e s p u b lik a s i M o liy a v a z irlig i to m o n id a n
2 3 .1 2 .1 9 9 8 y ild a tasd iq la n g a n . 6 -b a n d i.
288

---

shundan iboratki, uni keyinchalik yuqori narxda sotishingiz yoki unga
5 2
ega bo‘lganingizda pul topishingiz mumkin bo‘ladi .
Joriy (qisqa) investitsiyalar - erkin sotiladigan va bir yildan ko‘p 
bo‘lmagan muddatda egalik qilishga qaratilgan qimmatli qog‘ozlardir, 
ular odatda bozor (likvidli) qimmatli qog‘ozlari deb ataladi.
Qisqa muddatli investitsiyalar kompaniyaning balansidagi mavjud 
aktivlar boMimida hisobning bir qismidir. Ushbu hisob kompaniyaning 
bir yil ichida naqd pulga aylanishi kutilgan har qanday sarmoyani o ‘z 
ichiga oladi. Aksariyat hollarda, bu hisoblarda qimmatli qog‘ozlar va 
obligatsiyalar mavjud bo ‘lib, ular tezkor ravishda tugatilishi mumkin53.
Joriy (qisqa) investitsiyalar ulushi, qarz va qimmatli qog‘ozlari 
bilan aks ettirilgan bo‘lishi mumkin.
Ulushli qimmatbaho qog‘ozlar, odatda, oddiy va imtiyozli 
aksiyalar bilan ifodalanadi.
Qarz qimmatli qog‘ozlari odatda obligatsiyalar, xazina veksellar, 
depozit sertifikatlari va hokazolar bilan ifodalanadi.
Uzoq muddatli investitsiyalar - bir yildan uzoq bo‘lgan muddatda 
egalik 
qilishga 
m o‘ljallangan 
qimmatli 
qog‘ozlarga 
q o ‘yilgan 
investitsiyalardir. Ular odatda investitsion portfelda ulushli (aksiyalar) 
va qarz (uzoq muddatli obligatsiyalar) qimmatli qog‘ozlar bilan 
ifodalangan bo‘ladi.
Uzoq muddatli investitsiya kom paniya balansining aktiv tomonida 
joylashgan bo‘lib, u kompaniyaning investitsiyasini, shu jum ladan 
zaxiralami, obligatsiyalami, k o ‘chmas mulkni va naqd pulni bir yildan 
ortiq vaqt davomida foydalanishi tushiniladi. Uzoq muddatli investitsiya 
hisoboti asosan qisqa muddatli investitsiya hisobidan farq qiladi, chunki 
qisqa muddatli investitsiyalar eng k o ‘p sotiladigan bo‘Isa, uzoq muddatli 
investitsiyalar hech qachon sotilmasligi mumkin54.