|
0 ‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar
1. Korxona xodimlarining shaxsiy tarkibiga kimlar kiradi?
2. Mehnat haqini hisoblashda dastlabki hujjatlami rasmiylashtirish
tartibini tushuntiring.
3. Ish haqi va unga tenglashtirilgan to ‘lovlarga nimalar kiradi?
4.M ehnat va ish haqida majburiy ushlanmalami hisoblash
metodikasini aytib bering?
5. Asosiy va qo‘shimcha ish haqiga qanday ish haqlari kiradi?
6. Mehnat ta’tili va uni hisoblash tartibini tushuntiring.
7. Kasallik varaqasi bo‘yicha mehnat haqini hisoblash tartibini
izohlang.
240
9-BOB. TOVAR-MODDIY ZAXIRALAR HISOBI
9.1. Tovar-moddiy zaxiralar hisobini tashkil etish
X o‘jalik yurituvchi subyektlar darajasida tovar-moddiy zaxiralar
yirik miqdordagi moliyaviy resurslar qo‘yilmasini talab etuvchi
obyektlar jumlasiga kiradi va shuning uchun ular xo‘jalik yurituvchi
subyektlaming ishlab chiqarish yoki marketing siyosatini belgilab
beradigan muhim omillardan biri sifatida namoyon bo‘ladi. Biroq,
xo ‘jalik yurituvchi subyektlaming ko'pchiligi odatda ularga yetarli
darajada e ’tibor berishmaydi va doimo mavjud bo ‘lishi lozim bo‘lgan
zaxiralar bo‘lgan ehtiyojga baho berishmaydi. Buning natijasida, ular
tovar-moddiy zaxiralarga ko‘zlangan darajadan ortiqcha mablag‘lar
sarflashlariga duch kelishadi.
2-sonli BHXSda tovar-moddiy zaxiralarga quyidagicha ta ’rif
berilgan:40
Tovar-moddiy z a x ira la r-b u quyidagi aktivlardir:
- odatdagi faoliyat doirasida sotish uchun m o‘ljallangan;
- bunday sotuv uchun ishlab chiqarish jarayonida bo‘lgan;
- ishlab chiqarish jarayonida yoki xizmatlar ko‘rsatilishida
foydalanilishi ko‘zlangan xomashyo va materiallar k o ‘rinishidagi
aktivlar.
Tovar-moddiy zaxiralar
- keyinchalik sotish maqsadida normal
faoliyat yuritish jarayonida tutib turiladigan va ishlab chiqarish
jarayonida mavjud bo‘lgan, shuningdek mahsulot ishlab chiqarish,
ishlami bajarish yoki xizmatlar ko‘rsatish jarayonida yoxud m a’muriy
va ijtimoiy-madaniy vazifalami amalga oshirish uchun foydalaniladigan
moddiy aktivlar.
Bugungi kunda avvalo, tovar-moddiy zaxiralarining tarkibi, holati,
harakati, miqdori, sotib olinishi yoki ishlab chiqarilishi, baholash va
40 В а л у E llio t, J a m ie E llio t. F in a n c ia l a c c o u n tin g a n d rep o rtin g . (IS B N 9 7 8 - 1 -2 9 2 -0 8 0 5 7 -4 ) L o n d o n , 2 0 1 5 . 17 th
E d itio n . 101 p
241
qayta baholash tartiblariga e ’tibor berish lozim. Buxgalteriya hisobining
m a’lumotlari
o'zida
mahsulotning
tannarxini
kamaytirish
imkoniyatlarini - moddiy boyliklardan unumli foydalanish, sarflar
m e’yorini
pasaytirish, tovar-moddiy qiymatliklaming talabga javob
beradigan darajada saqlash, qo‘riqlash, shuningdek tovar-moddiy
zaxiralar hisobining to‘g ‘ri yuritilishi
va boshqalar to‘g‘risidagi
m a’lumotlami umumlashtirishi lozim.
Tovar-moddiy zaxiralaming buxgalteriya hisobiga qo‘yiladigan
asosiy talablar:
- tashkilot b o‘linmalarida zaxiralar harakatining ombor hisobi va
tezkor
hisobi
m a’lumotlarining
buxgalteriya
hisobi schyotlari
ma’lumotlariga muvofiqligini;
- moliyaviy
hisobotda
aks
ettirilgan
tmzlar
bo‘yicha
m a’lumotlaming haqqoniyligini;
- zaxiralar
miqdori
va
bahosinnng
buxgalteriya
hisobi
tezkorligini;
- zaxiralaming
harakatlanish
jarayoni
(kelib
tushishi,
joylashtirilishi va chiqib ketishi) va shuningdek haqiqiy mavjudligini
to‘laqonli va uzluksiz tartibda to‘la aks ettirishni;
- tovar-moddiy zaxiralar bo‘yicha (aylanmalari va qoldiqlari
bo‘yicha) sintetik hisob m a’lumotlarining analitik hisob m a’lumotlariga
muvofiqligini ta ’minlash.
Ushbu talablami bajarish maqsadida buxgalteriya hisobi oldiga
bir qancha vazifalar qo‘yiIadi (9.1-rasm).
Tovar-moddiy zaxiralami m a’lum muddatga (masalan, moliyaviy
hisobotni tuzish sanasigacha) bo‘lgan davrda xo‘jalik yurituvchi subyekt
ixtiyorida bo‘lgan barcha zaxiralar, ular qayerda joylashgan bo‘lishidan
qat’iy nazar, tovar-moddiy zaxiralarga olib boriladi. Y a’ni, buyumni
xo‘jalik yurituvchi subyektning tovar-moddiy zaxiralariga o ‘tkazishning
hal qiluvchi mezoni bo ‘lib uning mazkur buyumga bo‘lgan mulkiy
huquqi hisoblanadi. Shu bilan birga, xo‘jalik yurituvchi subyektga
tegishli hududda boshqa jismoniy va yuridik shaxslarning mulki bo‘lgan
buyumlar boMishi mumkin. Konsignatsiya shartnomasi asosida kelib
242
tushgan tovarlar yoki tovar-moddiy zaxiralami sotish haqida hisob-kitob
hujjatlari rasmiylashtirilib, ammo o ‘z vaqtida xaridor tomonidan olib
chiqib ketilmagan tovarlar bunga misol bo ‘la oladi. Bular xo‘jalik
yurituvchi subyektning tovar-moddiy zaxiralariga kirmaydi.
T o v a r-m o d d iy z a x ir a la r h iso b in in g v a z ifa la ri
T ovar-m oddiy zaxiralar harakati bilan
b o g 'liq m u om alalam i o ‘z vaqtida
tegishli hujjatlarda rasm iylashtirish
M oddiy texnika ta ’m inoti rejasining
bajarilishi ustidan nazorat olib borish
г
Y o 'ld ag i
tovarlar,
m ahsulotlar
va
m oddiy qiym atliklam ing harakati va
tovar-m oddiy
zaxiralam i
yetkazib
berish sanalari
ustidan
nazorat
o ‘m atish
M ahsulot
tannarxini
hisoblashda
sarflangan m ateriallam i kalkulyatsiya
obyektlari o 'rta sid a to ‘g ‘ri taqsim lash
Ichki resurslam i ishga solish m aqsadida
ortiqcha va foydalanilm ayotgan tovar-
m oddiy zaxiralam i aniqlash va sotish
M ahsulot ishlab chiqarish v a sotish
bilan b o g ‘liq b o 'lg a n davr xarajatlarini
o ‘z vaqtida aniq hisob-kitob qilish
T ovar-m oddiy zaxiralarining to ‘g ‘ri
saqlanishi ustidan n azorat olib borish
M ateriallam ing
ishlab
chiqarishga
to ‘g ‘ri sarflanishi ham da ulam i sarflash
m e ’y orlariga
rio y a
qilish
ustidan
uzluksiz nazorat olib borish
T M Z ni
yetkazib
beruvchilar
v a
iste ’m olchilar
o 'rta sid a
b o 'la d ig a n
h isoblashishlam i
kelishilgan
vaqtda
am alga oshirish
Sotilgan m ahsulotning a s s o rtm e n t va
hajm i b o ‘yicha ham d a sotish
rejasining bajarilishini n azorat qilish
M ahsulot
(ish,
xizm at)
v a
tovar
sotishda
shartnom alar
bajarilishi
u stidan nazorat o 'm a tish
S otilgan m ahsulot uchun olingan
tushum ni aniq h isob-kitob qilish,
foyda sum m asini to ‘g ‘ri aniqlash va
boshqalar
9.1-rasm.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
