|
18.2. Moliyaviy hisobotlarini tuzish va taqdim etish
Birinchi navbatda, shuni aytish joizki, korxonalar (xorijiy
investitsiyali korxonalardan tashqari) majburiy tartibda quyidagi
foydalanuvchilarga chorak va yillik hisobotini topshiradi:
• ta ’sis hujjatlariga binoan mulkdorlar (mulkni boshqarish
b o ‘yicha vakolatli organlar, ta’sischilar);
• davlat soliq inspektsiyasiga;
• 0 ‘zbekiston Respublikasi
qonunchiligiga binoan korxona
faoliyatini ayrim tomonlarini tekshirish va tegishli hisobotni olish
vazifalari yuksaltirilgan boshqa davlat organlariga.
0 ‘zbekiston Respublikasining “Buxgalteriya hisobi to ‘g ‘risida”gi
Qonuniga binoan: - barcha korxona va muassasalar uchun hisobot yili 1
576
yanvardan 31 -dekabrgacha b o ‘lgan davr hisoblanadi.
- yangi tashkil etigan korxona va muassasalar uchun birinchi
hisobot yili bo‘lib, ular yuridik huquqqa ega boMgan sanadan shu yilning
31 dekabrigacha bo‘lgan davr hisoblanadi. 1-oktyabrdan keyin tashkil
etilgan (tugatilgan, qaytadan tashkil etilgan) korxonalar va ulaming
stmkturaviy
bo‘linmalari
asosida
tashkil
etilganlardan tashqari
korxonlara uchun ulaming yuridik huquqqa ega bo‘lgan sanadan keyin
yilning 31-dekabrigacha bo‘lgan davmi birinchi hisobot yili davri
hisoblashga ruxsat beriladi.
- korxonalar choraklik va yillik buxgalteriya hisobotlarini
0 ‘zbekiston Respubilkasi Moliya Vazirligi tomonidan belgilangan
muddatlarda topshiradilar.
Shuni ham eslatib o ‘tish kerakki, korxonaning xo‘jaIik faoliyati
natijalari, mulkiy va moliyaviy holati to‘g ‘risidagi yillik buxgalteriya
hisoboti foydalanuvchilar (biija, xaridor, mol yurituvchi va boshqalar)
uchun ochiq bo‘lib nashr etilishi mumkin. Nashr etilgan hisobotning
to‘g ‘riligi mustaqil auditorlik tashkiloti tomonidan tasdiqlanadi.
Hisobot buxgalteriya hisobining natijasi bo‘lib, subyektning
moliyaviy bo ‘g ‘indagi o ‘zgarishlarini aniqlab beradi131.
Moliyaviy hisobot buxgalteriya hisobi tizimining yakuniy natijasi
sifatida moliyaviy hisobot subyektining moliyaviy holatini va uning
moliyaviy ahvolidagi o ‘zgarishlami ko ‘rsatadi. Bunday axborotlardan
ko‘plab iste’molchilar quyidagi maqsadlardla foydalanadi:
a) kreditlar berish bo‘yicha qarorlar qabul qilish va investitsion
qarorlar qabul qilish uchun;
b) subyektning kelgusidagi pul oqimlarini baholash;
c) subyektning resurslari, majburiyatlari va ulardagi o ‘zgarishlar
to‘g ‘risida tasaw urga ega bo‘lish.
Moliyaviy hisobotning tarkibi «Buxgalteriya hisobi to ‘g‘risida»gi
Qonunning 22-moddasi va 1-son BHM Sning 12-bandida k o ‘rsatilgan.
X o‘jalik subyektlarining (kichik korxona va mikrofirmalardan
tashqari) yillik moliyaviy hisobotlari quyidagilardan tashkil topadi:
131 Financial and m anageri accounting, 12 e, Carl S.W arren, Jam es M .Reeve, Janathan 1109 page
577
- «Buxgalteriya balansi» (1-shakl);
- «Moliyaviy natijalar to ‘g ‘risida hisobot» (2-shakl);
- «Pul oqimi to ‘g ‘risida hisobot» (4-shakl);
- «Xususiy kapital to ‘g ‘risida hisobot» (5-shakl);
- izohlar, hisob-kitoblar va tushuntirishlar.
Moliyaviy hisobotlarda quyidagi axborotlar to ‘liq aks ettirilishi
kerak:
1.Xo‘jalik yurituvchi subyektning nomi, mulkchilik shakli, yuridik
manzili, identifikatsiyalangan nomeri va subyektni aniqlab olish uchun
zarur bo‘ladigan boshqa rekvizitlar;
2. X o ‘jalik yurituvchi subyektning nomi, mulkchilik shakli, yuridik
manzili, indentifikatsiyalangan nomeri va subyektni aniqlab olish uchun
zarur b o ‘ladigan boshqa rekvizitlar;
3.Moliyaviy hisobot bir
korxonanikimi
yoki
bir
guruh
korxonanikimi;
4. Hisobot sanasi yoki moliyaviy hisobotlar qaysi davami o ‘z
ichiga olishi;
Topshirilgan hisobot axborotlarini to ‘g ‘ri tushunish uchun
quyidiga rekvizitlar keltirilishi lozim;
1. Moliyaviy hisobotda qo‘llanilgan valyuta turi;
2.H isobotda foydalanilgan raqamlaming aniqlik darajasi, masalan,
keltirilgan raqam lar ming hisobida yoki million hisobida ekanligi va h.k.
X o‘jalik yurituvchi subyektlar moliyaviy hisobotlarini keyingi
yilning 15 fevraldan kechiktirmasdan topshirishlari kerak.
Bir shaharda joylashgan subyektlar uchun moliyaviy hisobotni
topshirgan kuni deb uni tegishli joyga haqiqiy taqdim etgan kuni
hisoblanadi. Boshqa shaharlarda joylashgan subyektlar uchun moliyaviy
hisobotni pochta orqali j o ‘natgan kuni hisoblanadi (bu kun pochta
korxonasini qo‘ygan shtampasida m a’lum).
Basharti hisobotni j o ‘natgan sana dam olish kuniga to‘g ‘ri kelsa,
hisobot topshirish sanasi dam olish kunidan keyingi kunga ko‘chiriladi.
Choraklik yoki yillik hisobotlami o ‘z vaqtida tuzishni ta ’minlash
uchun
buxgalteriyaning
barcha
boiim larini
ishlami
bajarish
578
muddatlarini ko‘rsatib yig‘ma ish grafigi tuziladi. Buxgalteriya hisobi
quyida yuritilsa, grafik bilan belgilangan muddatlarda ju m al -
orderlaming jami chiqariladi, zarur bo‘lsa bir registrdagi summa boshqa
registrlarga o‘tkaziladi va korrespondentlanuvchi schyotlar o ‘zaro
muqobil tekshiriladi.
Moliyaviy
hisobotga
tushuntirishlaming
asosiy
maqsadi
korxonaning moliyaviy ahvoli va uning mahsulot, tovar, ish va xizmatlar
bozoridagi o ‘mi to ‘g ‘risida to ‘liqroq axborotlar olish uchun hisobot
shakllarining mazmunini to ‘ldirishdan iborat.
Tushuntirish xatining mazmuni korxonaning joriy investitsion va
moliyaviy
faoliyatining
asosiy
texnik-iqtisodiy
k o‘rsatkichlarini,
jumladan korxona ixtiyorida qoladigan foydaning taqsimlanishi yoki
taqsimlanmasligi to ‘g ‘risidagi m a’lumotlarni o ‘z ichiga oladi. Hisob
siyosatining tovar-moddiy zaxiralami baholash, ulaming tayyorlanishi
va ishlatilishi, asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar bo‘yicha
amortizatsiya hisoblash hamda ular faol qismidan foydalanishning
samaradorligini tahlil qilish, mahsulot (ish, xizmat) realizatsiyasidan
olinadigan tushumlami hisoblash variantlari, yangi mahsulotlami ishlab
chiqishga doir turli investitsion loyihalaming rejalashtirilish va amalga
oshirilishi, uning sifatini yaxshilash va hokazolar bo ‘yicha batafsil
m a’lumot beriladi.
2015-yilga qadar soliq to ‘lovchilar qay tarzda hisobot taqdim
etishni o ‘z xohishlariga qarab tanlashlari mumkin edi - shaxsan olib
borib berish, pochta orqali buyurtma xat bilan yoki Internet tarm og‘i
orqali elektron hujjat tarzida. Biroq, 2015-yilning 1-yanvaridan boshlab
barcha tadbirkorlik subyektlari soliq hisobotlarini faqat elektron hujjat
tarzida taqdim etishlari lozim.
Moliyaviy hisobot shakllariga rahbar va bosh buxgalter imzo
chekadi, imzolar muhr bilan tasdiqlanadi.
Moliyaviy hisobotda o ‘chirish va ustiga yozishlar bo‘lmasligi
kerak. Xatolar tuzatilgan taqdirda tegishli qaydlar qilinadi, ulami
moliyaviy hisobotlarga imzo chekkan shaxslar tasdiqlab, tuzatish
sanasini ko‘rsatadilar.
579
Joriy
hamda
o ‘tgan
yil
hisobot
m a’lumotlaridagi
(ular
tasdiqlanganidan keyin) tuzatishlar uning m a’lumotlarini buzishlar
aniqlangan hisobot davri uchun tuzilgan hisobotda amalga oshiriladi,
bunda tuzatishlar hisobot davri (chorak, yil boshidan) uchun
m a’lumotlarga kiritiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
