А. А. Ашрабов, 10. В. Зайцев

Г). 4- §. ТЕ МИР-БЕТОН
А р м а т у р а н и н г бетон билан тишлашиши. Темир-бетон у чу н
(|);щат бетон билан а р ма т у р а н и н г х осса ларигина э м ас , балки а р ­
матуранинг бетон билан т ишлашиши дисобига б у ма т е р иа л л а р -
иннг б ир г ал ик д а г и иши дам к а т та а д а м и я т г а эга. Бетондан с т е р - 
женни с у г у р и б олишда у л ар ни н г тишлашишдан досил б у л а ди г ан
уринма к у ч л а ни ш бир текис т а к симланиши т е к ши р и ш л а р д а аник- 
ланган (5 5 - раем). Бун да тишлашишнинг у р т а ч а ( ш а р г л и ) к у ч -
ланиши с т е р ж е н г а ту.шадиган 
Р
к у чнинг к;истириб м а д к а м л а н г а н
жой юзига нисбатидан аницланади
* ш . ти ш —
бу е р д а гг — с т е р ж е н ь периметри;
1ап — к
истириб м а д к а м л а н г а н
юза у з у н л и г и . Бетон у р т а ч а ма р ка л и ва а р м а т у р а текис б улга н-
да Тш.тиш ==2,5 . . . 4 МПа (25 . . . 40 кгс/'см2), даврий профилли 
а р м а т у р а и ш ла ги лг а нд а бу мицдор тахмина н икки баробар куп 
б ул ад и ,
бетоннинг м у с т а ^ к а м л и г и ортиши билан тишлашиш 
м у с т а д к а м л и г и дам ортади. 
Кистириб м а д к а м л а н г а н юзанинг 
у з у н ли г и етарли б у л м а г а н д ол да с т е р же н л ар ни н г у ч л а р и г а кор- 
тишлар ёки шайбалар к у йи ла ди .
Темир-бетоннинг киришиши в а чузилиши 
бетоннинг кири- 
шувчанлиги ва узича ч уз ил ув ча н лиг и окиба тида пайдо бу ла д и.
А р ма т у р а д ам, бетон дам тишлашиш дисобига б ир г ал и кд а д е -
формацияланади. Т емир- бе т онд а а р м а т у р а булиши бетоннинг 
эр- 
кин киришиши ва чузилишига ту с к ин л ик килади. 
Шунинг у чу н 
бетон к и р и ш аё т г а нд а а р м а т у р а д а сицилиш, бетоннинг у з и д а
эса 
чузилиш пайдо б у л а д и ва т е ми р -б е т он да
арматура цанча 
к у п
5.5- раем. Арматур ан инг бетон билан тишлашиши:
а
- бетондаги арм атура стерж еплари, 
б —
тишлашиш уринма 
к у ч л а и и ш л а р и н и и г э п ю р. и
103

---

б ул са , бетондаги ч у з у в ч и к у ч л а ни ш шу н ч а к у п б ул ад и . Бетонда 
ё р и к л а р пайдо булишининг олдини олиш у ч у н у з у н темир-бетон 
к о нс тр ук ц и я ла р ми л о й и д а л а шд а у л а р г а киришиш чоклари килиш 
к е р а к б у л а д и . Н а г р у з к а у з о к в а к т т а ъ с ир этишида бетоннинг 
уз ич а ч у з и л у вч а н л иг и дисобига бетон билан а р ма т у р а у р т а с и д а
к у чла нишн инг я нг ид а н ( к ай т а ) т а к симланиши содир булади.
Сикилг ан т емир- бетон э л еме н т л а р д а к и ри ш у в ч а н л ик
билан 
у з и ч а ч у з и л у в ч а н л и к бир томонг а таъсир этади. Шу н ин г
у ч у н
бетонда с и к у в ч и к у ч л а ни ш ла р к а м а я д и , а р м а т у р а д а эса к у п а я д и .
Бетоннинг у з и ч а ч уз ил у вч а н ли г и дисобига бетон д а м , а р м а т у р а
д а м у ла рнинг к и с к а м у д д а т л и н а г р у з к а г а мувофик к е л а д и г а н д е ­
формация ч е г а р а л а р и д а к а тт а т а фо ву т б ул ишиг а к а ра ма с д а н бузи- 
лиш^ с та д и я си г ач а бирга д е фо рма ци я ла на д и.
Узича ч у з и л у в ч а н л и к с ик илг ан т е м и р - б е т о н э л ем е нт ла р иши- 
га ( а г а р у л а р э л ас т ик б у л м а с а ) ижобий т аъс ир к у р с а т а д и , бетон 
билан а р м а т у р а н и н г м у с т а д к а м л и г и д а н т у л а фойд а ла ни шг а им- 
кон беради. Бирок сик илган э ла с т ик темир- бе тон э л е м е н т л а р д а
у з и ч а ч у з и л у в ч а н л и к окиба тида у л а р ни н г н а г р у з к а к у т а р а о л у в -
чанлиги п а са я д и , чу нк и у з и ч а ч у з и л у в ч а н л и к ок и б ат и д а э г или ш - 
лар к у п а я д и .
Тем и р- бе г он га т е м п е р а т у р а н и н г таъ с ир и.
Те мир- бе т он ён-
гин в а к т и д а бир неча с о ат д а в о м и д а у з ин ин г н а г р у з к а к у т а р а
о лу вч ан л иг ин и с а к л а й о ла ди С о а т л а р д а
у л ч а н а д и г а н о лов ба р-
д о ш л и к ч егарасининг микдори т е ми р -б е т он эле ме нт ининг у л -
чамла ри д а м д а к о н с т р у к т и в с х е м а с и г а , а р м а т у р а хили ва а йн ик -
са бетоннинг д имоя к а т ла ми к а л и н л иг и г а бог лик . Бе тоннинг ди- 
моя к а т ла ми ёнгин в а к т и д а а р м ат у р а н и бевосита у т т а ъ с и ри д а н
сак ла йди.
Темир-бетоннинг кор роз ияси
Темир-бетон к о н с т р у к ц и я л а р -
нинг коррозия б а р до шл иг и бетоннинг зичлиги ва м уд и т н и н г а г - 
р.ессивлик д а р а ж а с и г а боглик- Бетоннинг зичлиг и е тарли б у л м а -
ган ша роит ла рда , с у в н и н г ( айникс а ю м ш о к су в ни н г ) фильтрла- 
нишида 
ц е м ен т тошининг таркибий 
кисми — кальций 
о к си д
г ид р ат и эриб к е т а д и. Бетоннинг а г р ес с и в м у д и т кислотаЛи г а з ла р ,
т у з л а р , кислоталарнинг э ритмалари т а ъ с и р и д а к о р р о з и я г а учрай-
ди. Айрим г р у н т с у в ла р и ва д ен г и з с у в и ж у д а дам а г ре с с ив б у л а ­
ди. Баъзи а ло ^и д а хавфли д о л л а р д а бегонии м а х с у с л о к - б у ё к коп- 
л а м ал а р билан димоя ки лишг а т у г р и к е л а д и . Бошка д о л л а р д а
темир-бе тон к о нс т р у к ци я ла р н и к о р р о з и я д а н димоя килиш а г р е с ­
сив м у д и т хили ва д а р а ж а с и г а боглик д о л д а , бетоннинг зичли- 
гини ошириш, фильтрланишини паса йтиришдан иборат б у л а д и .
Бу н ин г у ч у н м а х с у с к у ш и м ча вос и т а ла р ишлатиш, д имоя кат лам 
калинлигини ошириш к е р а к б у л а д и . Б у й л а м а к у й и л а ди г ан иш 
а р м а т у р а с и у ч у н д им оя к ат ла мин инг ка линлиги с т е р ж е н ь ( к ана т )
д и а м ет р ид а н к а м б ул ма сли ги яъни, калинлиги 
1 0 0
мм га ча б у л -
ган плита ва д е в о р л а р д а
1 0
мм; к а линлиги 
1 0 0
мм дан ортик 
б у л г а н плита ва д е в о р л а р д а , ш у н и и г д г к , б ала нд лиг и 250 мм г а ­
ча б ул га н т ус и н ва к и рра ла рд а
15 мм; баландлиг и 250 мм ва 
у н д а н ортиц б у л га н тусин ва к и р р а л а р д а , ш у н и н г д е к , барча к о -
¡04

---

л он н а л ар д а
2 0
мм; пойдевор тусин лари ва йигма п о й д е в ор ла рд а
30 мм, монолит п о й д е в о р л ар д а 35. . .70 мм булиши к е р а к .
Юкори т е м п е р а т у р а ё к и а г ре с с ив м у д и т т а ъ с ир и д а б у л а д и г а н 
темир-бе тон к о н с т р у к ц и я л а р д а бетоннинг д имоя ка тла ми ка лин-
лиги оширилган булиши к е р а к . ^ и м о я к а т л а м калин лиг и м а х с у с
норматив к у ж ж а т л а р д а к е лт ир ил г а н к у р с а т м а л а р буйича олинади.
О д а т д а , темир- бе тон нинг х а ж м и й массаси 2 5 0 0 кг/м
3
га тенг 
деб олинади.
Олдиндан зуриццан темир-бетон к о н с т р у к ц и я л а р д а о лди нда н 
зури^иш ^осил к ил ишк инг икки ус ули .
Б и р и н ч и у с у л. Т а я н ч л а р д а т а р ан гл аш, энг инду ст риа л 
у с у л хисобланад и. Шу н ин г у ч у н т емир- бе тон к о и с т р у к ц и я л а р н и
з ав о д д а олдиндан з у р и к г и р и б ч и к а р иш д а б у у с у л асосий у Р ин 
э га лл айд и . Т а я н ч л а р д а т а р а н г л а ш д а бе т о нл ашд а н олдин цолипга 
а р м а т у р а у р нати лади . Б у н д а а р м а т у р а н и н г бир учи м а д к а м л а н а -
ди, иккинчи у чи эса д о м к р а т ( ё ки б ошк а м о сл а м а ) ё р д а ы и д а
б е л ги л ан г а н к у ч л а н и ш г а ч а т а р а н г л а н а д и ( м е х а н и к т а р а н г л а ш ) ,
Колипга ё тк из и л га н бетон м а ъ л у м м у с т а д к а м л и к