А. А. Ашрабов, 10. В. Зайцев

75х а
2 3 70 0
Б i/3 
рут
4.13- раем. В, Л. К учеренхо номидаги ЦНИИСК да ишлаб чицилган 
пуп б ) ; ча .fiи бруеенмон ферма

---

лицли, яън и циркимсиз б ул ад и . Устки белборнинг ке сими фер- 
манинг б у т у н . у з у н л и г и бу йл аб бир хил олинган. Ховонларни у с т ­
ки ва остки белбсжаа рга м а д к а м л а ш у ч у н ховонларнинг икки 
у ч и г а п у л а т пла нк а ла р ур на г ил га н. Б у планк алар олдиндан хо- 
в онларг а м и х л а н а д и ё к и н а г ел л а р билан м а дк а м л а б к у йи л а ди .
Устки бе л бо гд а г и пла н к ала р марказ ий у з е л болтига тортиб цуйи- 
лади. Б у болт у с т к и белбор элеме нтла рииинг уч ла р и у р т а с и д а г и
у з е л д а ж о й ла ш г а н металл в к ла д и ш оркали у т к а з и л г а ц б у л ад и .
Остки белбор ик ки т а у ч б у р ч а кл и прок а тда н т а й ё р л а н а д и . У ч б у р -
ча к л ик ла р ора с ида ги масофа у ст к и белбор энига т е н г ^илиб олина- 
ди. Устунни у с тк и б ел бо гг а бириктириш у ч у н унинг остки томо- 
нидан металл у с т к у й м а михлаб м а дк а м л а н а д и . Б у у с т ц у й м а г а
олдиндан болт па й в а ндла нг ан бу л ад и. Болтга у з нав батида ёгоч 
у с т у н л ар н и н г у ч л а р и г а ми х л аб бириктирилган ме т а лл п л ан к а ла р 
тортиб к у йила ди.
Е л и м л а н г а н с т а н д а р т б л о к л а р д а н т а й ё р л а н г а н к о н у р и д о и -
ра в и й б у л г а н у с т к и белборли ф е р м а л а р н и н г уч ' панеллилари 
5
— 18
м о рали^ла рга, т у р т панеллилари, эса 18 — 24 м ли ора- 
лицла рга ишлатилади (4.14- раем). Б у н д а й фе рма л ард а у с т к и си- 
к илг ан - эг ил га н белбор ва ховонлар ёрочлардан, чузилг ан остки 
белбор эса доиравий ке еи м ли ё к и профиль пу ла т ла н т а й ё р л а н а ­
ди. Бу фермаларнинг те х ни к а - ик т ис оди й ж и д а т д а н м а к с а д г а м у -
вофиклиги эле ме нт ла рн и н г ст а н да рт ли ги, з а в о д ла р шароитида 
м ар ка з ла шт и ри лг ан у с у л л а р д а тайё рланиши, шаклининг оддийли-
4.14- раем. Стан дарт блоклардан тайёрланган у с т к и белйогининг контури до й ­
ра с им он булган ферма
82

---

ги, ч у з и л а д и г а н э л еме нт ла рг а пу л ат , сик ила диган ва сикилиб 
э г и л а ди га ц э л ем е нт ла р га эса ё гоч ишлатилиши билан таъминла- 
нади. Устки белбог ва елимланган т а х т а л а р д а н т у з и л г а н ховон- 
лар т а й ё р л а ш д а киник у л ча м л и ё г о ч - т а х т а л ар д ан фойдаланса б у - 
лади. Фе рма нинг ус т к и белбоги фермаг а б у т у н
оралик бу йл аб
бир т е к и с т ак симлан ган н а г р у з к а таъсир этишидан досил б у л а -
диган босимнинг эгри чизигига як ин д у м а л о к щ а к л д а г и к о нт у р-
ли килиб цабул килинган. Бу д ол да у з е л л а р н и н г конс тру к ция си 
е н г ил ла ша д и , у с т к и белбог э ле ме нт ла ри ( блоклари) эса бир хил 
б улиб чика ди. Б у к и л г а н у стк и белбогнинг панелларида на г ру з -
к а ла р т аъс ири остида « щ и л и ш д а н пайдо б у л а д и г а н зурициш 
у з е л д а н - у з е л г а ватар буйлаб йу на ла д и. Шунинг у ч у н у с т к и б е л ­
богнинг дар цайси панелида с и к ув ч и к у ч д а н т ашк а ри э г у в ч и
мо ме н т ла р д а м пайдо булади. Панелнинг у р т а с и д а э г ув ч и момент 
нормал с и к ув ч и к у ч цийматипинг ва т а рд а н белбогнинг г еометрик 
у ц и г а ч а б у л г а н масофага к у па йт ма с и т а р зи д а аникланади. Бу 
э г у в ч и момент белбогни говори томон буйлаб э гишга интилади 
ва ишораси буйича паиелга т у ш у в ч и та шки н а г р у з к а л а р таъсири 
ос т ид а пайдо б у л а ди г ан момент ишорасига т е с к ари б у л а ди У с т ­
ки б е л бо г остки бе лбоп'а таянч х ом ут и билан м а д к а м л а на д и . Бу 
х о м у т доиравий кесимли и к кита с т е р ж е н д а н иборат булади.
Т ая н ч у з а г м а л а р ферманинг у с т к и белбоги тиралиб т у р ад и га н 
шв е л л е р к е си м и г а бириктирилган, Ора ликнинг у р та с и д а остки 
б ел б о г т у н у к а д а н я с а лг ан к у ш а л о к у с т к у й м а билан бириктирил­
г а н. Б у у с т к у й м а л а р ни н г у ч л а ри г а в а лик ла р у рнатилади. Валик 
л а р га п у л а т д а н яса лг ан остки белбог сте рж е нла рининг учлариги 
пайвандланган и л га к илинган.
Бир ик т и р ув ч и у с т к у й м а н и н г м а рк а з и д а болт билан икки пу- 
лат полоса м а д к а м л а н г а н . Б у парчалар ховонларнинг арраланган 
жойиии беркитиб т у р а д и . Устки белбогнинг блоклари болтлар 
ё р д а м и д а торецли тнра к ва ё гоч у с т к у й м а л а р билан бирик тирил­
ган. Устки б ел бог ва ховонлар у к ла ри уза ро к ес ишга н жойла- 
рининг м а р ка з и д а у з е л болти ж о й ла ш га н . Бу болтнинг диаметри 
дисоблаш йул билан аникланади
Ф е р м а л а р н и д и с о б л а ш ^ а ц и д а "(ушунча. Ф ер ма ни н г элемент- 
л арид а г и з у р и к и ш л а р у н д а шарнирли у з е л л а р бор д е б фараз 
Килинган д о л д а дисобланади Б а л а н д б у л ма г ан у з е л л а р д а г и у с т ­
ки ки рк имсиз белбогли фермалар эгилишдан содир б ул а ди г а н 
к у ш и м ч а ку чланишларии эътиборга олган долда дисобланади. Бу 
д о л да солциликни у з е л л а р д а г и ва у ч м а - у ч бириккан ж ой ла рд а ги
д е фо р ма ци я л а рн и дисобга олган д олда к у чи шл а р д иаграммасинн 
к у р и ш йули билан топилади. Ф е р м а элемен^ларидаги з у р и к и ш ­
лар график ё к и аналитик у с у л д а топилади. П ан ж а р а элеме нтла - 
рини у з е л л а р г а марклзлаш к е ра к . Фермаларни д и с об ла шд а узел-
л а рд а шарнирларнинг тахмина н жойлашиши н а г р у з к а л а р у з е л ­
л а р г а к уйили ши ва у з е лл ар ни ма р к аз л аш ш а р т ла р и г а риоя кил- 
ган дол да , у л ар ни н г э л е ме н тл а ри д а факат у к бу йл аб сикувчи 
ё к и ч у з у в ч и ку чла нишла р пайдо б ул ад и д е б к а б у л килинади. 
Фе р ма л ар ни н г м е г а л л д а н ишланган э леме нтла ри металл к о н с т ру к-
83

---

ция ла р у ч у н б ел ги л ан г ан тегишли ф о рм ул ала р ё рд а м ид а ^исоб- 
ланади. С и ки л г а н э л е ме нт ла р у ч у н фермаларнинг тек исли г ида 
^ам, т а ш к а р и д а д а м т\ р г у н л и к к а д и с о б л аш да з^исобий у з у н л и к
у з е л л ар м а р к а з л а р и о ра л иги га т е нг килиб олинади. Устки бел- 
бог п а н е лла рида н а г р у з к а л а р жой ла шиши у з е л л а р д а н т а ш к а р и ­
д а б у л г а н д а ш у жойнинг у з и д а (мах;аллий) эгилиш пайдо б у л а -
ди. Б ун д а моментнинг циймати у з е л л а р д а ус т к и б е л б о п ш н г у з е л -
л а р д а к е с и к л и г и г а м у л ж а л л а б аницланади.
Ма ^а лл нй эгилиш 
М0
дан досил б у л га н моментни ка ма йтириш 
у ч у н к у ч л а р н и у з е л л а р д а номарка.зий к у йиш йули билан м а х с у с
юк ка ма йтириш момеити